Тываның төлептиг мөге оглу, 40 чылдар иштинде республиканың аныяк-өскенинге күш-культурага болгаш спортка хандыкшылын оттурган, спорттуң аңгы-аңгы хевирлеринге мастерлерни өстүреринге база баштайгы олимпийжилерни белеткээринге улуг үлүүн киирген тренер башкы, 17 чыл иштинде спорт адырының удуртукчузу, чогаалчы, Сергей Ынаажыкович Ооржак сентябрь 6-да 70 харлаан.
Сергей Ооржак 1952 чылдың сентябрь 6-да төрүттүнген. Ол чылын июнь 25-те ооң ачазын актыг черге тудуп хоругдааш, 8 чылда шииткен. Ынчангаш улузу ону «Чоннуң дайзынының оглу» болбазын дээш, ындыг херечилел кылып берген болуп турар. Сөөлүнде ол Төп архивте бодунуң адында үш-даа херечилелдер барын билип алган.
Спортчудан удуртукчуга чедир
Бичиизинден тура күш-культуpa, спортка, ылаңгыя хүрешке сундулуг оол Сүт-Хөлдүң Кара-Чыраа школазының 8 клазын дооскаш, Кызылдың 2 дугaap школазынче өөренип кирип алган. Школага аныяк тренер Болат Чөкпектиң удуртулгазы-биле хостуг хүрешче чоруп эгелээн. Ол үелерде тыва радиога дикторлап, «Аныяк пионер» деп дамчыдылганы база чорудуп турган. Бир чыл болгаш салымныг бичии мөге Сибирьниң бирги чери дээш маргылдаага 2 дугаар черни алган. Ооң соонда бүгү чурт чергелиг тиилелгелер удаа-дараа болгулаан: 1970 чылда Тыва АССР-ниң чемпиону болуп, Киров хоорайга РСФСР чергелиг маргылдаага 3-кү черни ээлээн. 1971 чылда Москва хоорайның Төп күш-культура болгаш спорт институдунче кирип алгаш, ол-ла чылын Нальчик хоорайга болган «Спартак» ДСО маргылдаазынга 3-кү черге төлептиг болган. 1972 чылда Москваның аныяктар аразынга чемпиону, ол-ла чылын Октябрьск хоорайга «Буревестник» маргылдаазынга 3-кү черни, 1975 чылда Москвага эрткен маргылдаага 2-ги черни алган. 1977 чылда Тыва АССР-ниң хостуг база самбо хүрешке чемпиону, 1978 чылда Россоветтиң «Күш-ажылчы курлавырлар» ниитилелиниң эрттирген маргылдаазынга 3-кү черни алган.
1976 чылда институтту дооскаш, 1980 чылга чедир Кызылга «Күш-ажылчы курлавырлар» ниитилелиниң тренери болуп ажылдай берген. 1981 – 1988 чылдарда «Күш-ажылчы курлавырлар» ниитилелин даргалап, 1985 чылда Уругларның спорт школазын (ДЮСШ) ажыткан соонда, аңаа ажылдаанының түңнелинде, өөреникчилери Василий Хураган, Альберт Лишкин, Мерген Чыдым Россияның “Күш-ажылчы курлавырлар” ниитилелиниң чемпионадынга киришкеш, тиилекчилер болганнар.
Тренер ажылдан улаштыр сайзырап, удуртуп-баштаар ажылдарже Сергей Ынаажыковичиниң депшээнинде кижи элдепсинер чүве чок. Республиканың Күрүнениң спорт комитединиң даргазы, Чазактың канцеляриязының организастыг ажылдар килдизиниң удуртукчузу, Дээди Хурал депутады... Удуртур ажылдарга ажылдап чораан үелеринде спорттуң янзы-бүрү хевирлерин сайзырадырынга ооң киирген үлүг-хуузу улуг. Сергей Ынаажыковичиниң удуртулгазы-биле чылдың-на тускай сорулгалыг республика чергелиг телевилелдерни ажылдап кылып турган. Ол төлевилелдерде күш-культура база спортту сайзырадырынга чугула херек дериг-херекселдер хандырылгазы, спортчуларга херек идик-хеп, эмнер, витаминнер садып алырынга, маргылдааларга киржиринге орук чарыгдалдарын үндүреринге акшаландырыышкынның үнер дөстерин айтып турган. Тывага күш-культураны болгаш спортту сайзырадырының дугайында хоойлу төлевилелин ажылдап кылырынга база киришкен.
Спорт адырынга ол чылдарда көскү чедиишкиннерниң бирээзи Олимпий оюннарының 100 чыл оюнда баштайгы тыва спортчуларны база төлээлерни 1996 чылда Атланта хоорайга киржирин улуг күжениишкиннерниң түңнелинде чедип алганы болур. 2004 чылда Афины Олимпиадазынга киржир спортчуларны белеткээр ажылдар база чоруттунуп турган. Дараазында спорттуң национал хевирлеринге чаа спорт школазын, Олимпийжи курлавырлар училищезин, Бедик белеткелдерниң спорт школазын тургузарынга Сергей Ынаажыкович киришкен.
Ол нарын чылдарда улуг улус база бичии оолдар аразынга тыва xүpeш, сумо, кикбокс, марафон, чарыш, Президентиниң шаңналы дээш база школачылар аразынга хол бөмбүүнүң, бут бөмбүүнүң, теннис, хөккей маргылдааларын, школачылар аразынга «Президентиниң чарыштары» деп хөй хевирниң маргылдааларын бедик деңнелге эрттирип турганын сактыр боор силер. «Спортчу алдар» музейи, «Спортчу элита» байырлалы, девискээрлер аразынга эртем-практиктиг арга-дуржулгалар солчулгазы дээн ышкаш спортчу байырлалдарны эрттирери чаңчылчаан. Кожууннарга база школаларга 20 хире немелде чаа спорт залдары туттунган. Кончуг берге кризис үезинде Кызылга 1995 чылда СНГ чурттарының аразынга дельтаплан чемпионадын, 1996 чылда спорттуң национал хевирлеринге Сибирь болгаш Ыраккы Чөөн чүк чоннарының фестивалын база 1997 чылда хостуг хүрешке Россияның чемпионаттарын эрттирген. Чоорту баштайгы делегей чемпионнары Тывадан үнүп эгелээн: кикбокска Аяс Соян, сумога Аяс Монгуш (Россияның төөгүзүнде бир дугаар чемпион).
Олимпий оюннарының 100 чылдаан байырлалынга дараазында тыва спортчулар киришкен: 1996 чылда Атлантага хостуг хүрешке 4-кү чер алган Чечен-оол Монгуш, ча адарынга Елена Достай, 2004 чылда Афиныга херээжен мөгелер аразынга хостуг хүрешке 5 дугаар чер алган Лориса Ооржак база ча адарынга Елена Достай. Эң шыырак 20 спортчу база тренерлер Кызылга бажыңнарны алганнар.
Чогаал болгаш эртем ажылы
Сергей Ынаажыкович – Тываның Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү. Ол студент чылдарында А. Пушкин, М. Лермонтов, С. Есенин, Р. Гамзатов, Е. Евтушенко, О. Хайямның база өске-даа чогаалчыларның шүлүктериниң тыва дылга очулгазын кылган. 1985 чылдан эгелээш спортчуларга, тренерлерге методиктиг арга-сүме кылдыр «Тиилелгениң кол хоойлулары», «Тываның алдарлыг мөгелери», «Европа чемпионнары», «Аъды эртер, боду шүглүр», «Кызыл коъш» деп номнарны үндүрген.
2010 чылда Красноярск база Москва хоорайларга педагогика эртемнериниң кандидады деп эртем адын камгалап алгаш, амгы үеге чедир Тываның күрүне университединде башкылап чоруур. Студентилер аразынга спортту сайзырадыры-биле «Спортчу клубту» ажыткан. Студентилерни эртем ажылынче хаара тудар дээш моол эртемденнерниң киржилгези-биле эртем база арга-дуржулга солчулгазының конференцияларын чылдың эрттирип турар. Хөй-ниити ажылын деткип, төрээн сууру Сүт-Хөлдүң Кара-Чыраадан “кызыл коштуң” бир удуртукчузу, орденниг малчын ачазы Ооржак Ынаажыкка тураскаадып, 25 чыл улай “Кара-Байның шаңналы” деп хөл-шыдыраа маргылдаазын чедиишкинниг эрттирип турар. Бразилияга Россияның элчин черинге ажылдап чораан оглу Болат Ооржактың адынга тураскаадып, Тываның күрүне лицейинде өөреникчилер аразынга шыдыраа маргылдаазын база чылдың-на эрттирип турар.
ССРЭ-ниң хостуг хүрешке спорт мастери, Россияның профессионал өөредилгезиниң тергиини, ССРЭ-ниң күш-культуразының болгаш спорттуң тергиини, Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы, Тываның Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү, «Шылгараңгай күш-ажыл дээш», ”Күрүнениң спорт комитединиң 70 чылдаанының”, “Сталинниң 100 чылдаанының”, “Олимпийжи шимчээшкинниң сайзыралынга киирген үлүг-хуузу дээш” хөрек демдектериниң эдилекчизи Сергей Ынаажыкович Ооржактың спорттуң сайзыралынга, хөгжүлдезинге киирген үлүг-хуузу канчаар-даа аажок улуг. 70 харлаан хоочун спортчуга хөй санныг эш-өөpү, терелдери, өг-бүлези, ажы-төлү быжыг кадыкшылды база чогаадыкчы ажыл- ижинге чедиишкиннерни, төрүттүнген хүнүн омак-хөглүг уткуурун база ачыларының, эчилериниң аразынга 100 чыл чедир чурттаарын күзеп турар.
Алексей Чамбал-оол.