Республиканың кайы-даа кожуун, суурларынга чоруурга, бир-ле хемчег болган черге дыка идепкейлиг херээжен чон азы хоочуннар албан турар боор. Ындыг идепкейлиг улустуң киржилгези-биле янзы-бүрү байырлалдар азы хемчеглер бир онзагай, солун эртип турар. Тес-Хем кожуунда бүгү-ле болуп турар хемчеглер «Туглуга» клувунуң киржилгези чокка черле эртпес.
Самагалдайда хоочуннарның болгаш пенсионерлерниң «Туглуга» клуву 2016 чылдан тура ажылын эгелээн. Ол клубтуң кежигүннери дээрге-ле Самагалдайның аңгы-аңгы адырларынга ажылдап чораан, эң-не идепкейлиг, үлегерлиг, ажылгыр-кежээ иелер-дир. Бо хүнде клубта 20 ажыг кежигүн бар.
8 чыл дургузунда Шагаа, Масленица, Март 8, Май 9, Наадым дээш-ле бүгү-ле байырлалдар, ооң иштинде кожуун болгаш республика чергелиг «Тыва – мээң өргээм», «Шай байырлалы», «Өлүм чок полк», «Сактыышкынның чулазы», «Тыва хевим чоргааралым», «Чавагалыг чараш чажым», «Тиилелгениң вальзы» дээш оон-даа өске мөөрейлер, акцияларда база-ла «Туглуга» киржип турар. Сөөлгү чылдарда тускай шериг операциязының киржикчилеринге деткимче чыылдазынга, ачы-буян акцияларынга, концерттерге база-ла «Туглуганың» киржилгези улуг. Ылаңгыя камгаланыр четкилер аргааш, рюкзактар даарааш, дайынчыларга эң-не херек чүүлдер-биле иштеп долдургаш, чорудуп турар. Кандыг-даа өргүл чыыр хемчеглер буянныг кырган-аваларның күжү чокта эртпейн турар. Янзы-бүрү спартакиадаларга, фестивальдарга, шуулганнарга, мастер-класстарга, ачы-буян концерттеринге, «төгерик столдарга», мөөрейлерге киришкеш, шаңнал-мактал албайн барбастар.
«Туглуга» клувунуң хоочуннары шупту номчуттунарынга ынак болгаш, кожууннуң төп ном саңынга чыглыр чаңчылдыглар. Оларның хөй кезии «Шынның» бүзүрелдиг өңнүктери, солунда чагыдылгалыг. Чоокта чаа «Шын» солуннуң чагыдылгазын күштелдирер ажылды чорудары-биле Эрзин, Тес-Хем кожууннарже үнүүшкүннү кылган бис. Самагалдайның А. Шоюн аттыг төпчүткен ном саңынга чеде бээривиске, «туглугажылар» биле библиотеканың аныяк ажылдакчылары изиг сүттүг шайы, чаагай боова-боорзаа-биле бисти уткуп-хүлээп алдылар.
Хоочуннар клувун Галина Чоодуевна Соян билдилиг удуртуп турар. Эң-не идепкейлиг кежигүннеринге Татьяна Даш-ооловна Эрендей, Бопуймаа Кечил-ооловна Билчеймаа, Вера Бюрбюевна Сүгежи, Лидия Чоодуевна Дыртый-оол, Валентина Сергеевна Бегзи, Эмма Чорбаевна Бичиижик, Кыстай Ян-ооловна Баазан, Вера Суваковна Уванзай, Лидия Казакиновна Оюн, Зоя Шоюн-ооловна Чооду дээш өскелер-даа хамааржыр.
«Туглуга» клувунуң кежигүнү 70 харлыг Бопуймаа Билчеймаа «Шын» солуннуң идепкейлиг номчукчузу. «Бичии турумда бистиң өг-бүлевис үргүлчү солун-сеткүүлдерни чагыдар турган. 60 чылдарда ада-иевис «Шын», «Тываның аныяктары» дээш өске-даа солуннарны чагыткаш, шупту номчуур турдувус. Ол чаңчылымны амга чедир салбаан мен. Мал малдап-даа чорааш, үргүлчү чагыдылгалыг турдум.
«Туглуга» клувунда бодум ышкаш идепкейлиг эш-өөрүм-биле кады кожуунда эртип турар бүгү-ле культура-массалыг хемчеглерде киржип турар мен. Ол хөй-ниити ажылывыс 10 чыл чедер дей берген» — деп, Бопуймаа Кечил-ооловна чугаалады.
«Туглуганың» эрес-кежээ кырган-аваларының бирээзи Лидия Дыртый-оол база «Шын» солуннуң шынчы номчукчузу. Ол ынак солунун чылдың-на чагыдып алыр, оон чүгле Тывада эвес, бүгү чуртта, харын-даа делегейде болуп турар болуушкуннарны билип ап турарын чугаалады. «Чыл эгезинде хөй арынныг, өңнүг солунну алгаш, дыка-ла магадап номчудум. Төөгүлүг кижилер, аныяк маадырлар дугайында бижээни солун-дур. Кожуун, суурларда дыка хөй онзагай хемчеглер эртип турар, оларны ам-даа хөй чырыдары күзенчиг-дир. «Шын» солуннуң коллективиниң ажыл-ижинге улуг чедиишкиннерни күзедим» — деп, Лидия Чоодуевна чугаалады.
«Туглуганың» үлегерлиг хоочуннары кандыг-даа хемчегни чараш тыва идик-хеви болгаш ыры күүселделери-биле каастап турар. Оларның аразында аргыыр-даараар, ырлаар-самнаар, чогаадыкчы салым-чаяанныглар, огород тарыыр кежээпейлер дээш кымнарны чок дээр.
«Эки кылган ажыл — элеп читпес алдар» деп үлегер домакта чиге-ле сөглээн. Ылап-ла бо хөй-ниитижи хоочуннарның мынча чылдар иштинде кылып турар ажыл-ижи хилис барбаан, оларның алдар-ады кожууннуң төөгүзүнге артар, чаңгыс чер чурттуглары кезээде хүндүткеп, мөгейип чоруур.
Алдынай СОЯН.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
«Шын» №4 2025 чылдың февраль 6
