Тожу кожуунда Азас хөл – Тываныӊ онза чараш бойдус чурумалдыг ыдыктыг чери.
Туристер баазазынга дыштанып келген улустуӊ арттырып каан богун чогуур үезинде полигонче үндүр сөөртпейн турганыныӊ ужурундан Азас хөлдүӊ чоогунда 37 дөрбелчин метр девискээрде боктар чайгаар овааланы берген.
Россияныӊ көдээ ажыл-агый хайгааралыныӊ Тыва, Хакас республикалар болгаш Кемерово область – Кузбасс талазы-биле эргелелинде күрүнениӊ чер хайгааралыныӊ, тараа-быдааныӊ шынарын болгаш айыыл чогун хынаар албан-дужаалдыг ажылдакчызы ол бокту дораан аштап-арыглаарын негээн. «Азас» кызыгаарлаттынган харыысалгалыг ниитилелдиӊ директорунга кичээндириглиг бижикти тывыскан.
Көдээ ажыл-агыйынга ажыглаар черлерниӊ девискээринде хөй бок аажок хоралыг. Боктуг черниӊ хөрзүнүнүӊ шынары баксырааш, үнүш-дүжүт өспейн баар. Ооӊ түӊнелинде чер участогун ажыглаар арга чок апаар. Ындыг черлерге тускай кызыгаарлаашкын кылып, хөрзүннүӊ шынарын катап тургузар, чемишчидер талазы-биле хемчеглер чорудар. Хөй бок-сакты өрттедир болза, кыпкан чүүлдерниӊ хоралыг бүдүмелдери хөрзүнче, сугже сиӊе бээр. Арыг хемнер, кара суглар ынчаар хиригер. Оон аӊгыда, овааланган бокка ымыраа-сээк, курт-кымыскаяк, аскыр-деге болгаш өске-даа дириг амытаннар турумчуй бээр. Айыылдыг халдавырлыг аарыгларныӊ тыптып, өөскүп үнериниӊ чылдагааны ол бооп болур.
Азас хөл чоогунда чер участогун хөлезилеп алгаш турган ниитилел 2023 чылдыӊ август 30-де бокту бүрүнү-биле аштап-арыглааныныӊ дугайында илеткээш, чурукка тырттыргаш бадыткап көргүскен. Ынчангаш чогуур кичээндириглиг бижикти хыналдадан ап каапкан. Чер участогун көдээ ажыл-агыйныӊ ажыглалынче киирген.
Арга-эзимде торгу курттары эвээжээн
Сибирьниӊ торгу курттары үнүштерге хора чедирер организмнерге хамааржыр. Бир эвес арга-эзимниӊ үнүштеринге ол өзүп көвүдей бээр болза, шак ол девискээрге үнүштерниӊ санитарлыг карантинин тургузар.
Каа-Хемниӊ арга-арыг ажыл-агыйыныӊ Бүрен-Бай-Хаак участогунуӊ, Чадаананыӊ арга-арыг ажыл-агыйыныӊ Улуг-Хөндергей деп чериниӊ девискээрин карантиннеп каан турган.
Россияныӊ көдээ ажыл-агый хайгааралыныӊ эргелелиниӊ ажылдакчылары сибирьниӊ торгу курттарыныӊ нептерээн черин кызыгаарлап, оларныӊ өзүп көвүдээрин болдурбас дээш ол черлерни чылдыӊ-на хынап келген. Ыяштарныӊ будуктарынга феромоннуг дузактарны салгаш, аӊаа чыглы берген курттарны шинчилеп турган.
Үнүштерниӊ санитарлыг байдалын шинчилээниниӊ түӊнелинде, Россияныӊ көдээ ажыл-агый хайгааралыныӊ инспекторлары карантин тургузар черлерни бөдүүнчүдериниӊ дугайында шиитпир хүлээп алган.
Бир эвес сибирьниӊ торгу курттары ыяштарда, үнүштерде чок деп факт-барымдаа бар болза, аӊаа даянып алгаш, үнүштерниӊ санитарлыг карантинин бөдүүнчүдер азы карантин чурумун соксадыр.
Республиканыӊ Каа-Хем биле Чөөн-Хемчик кожууннарында 2 арга-арыг ажыл-агыйыныӊ 116 636 гектар шөлүнде үнүштерниӊ санитарлыг карантинин бөдүүнчүткен.
Бай-Хаактыӊ арга-арыг ажыл-агыйныныӊ 1672 га шөлүнде хора чедирер торгу курттары ам-даа бар. Россияныӊ көдээ ажыл-агый хайгааралыныӊ Тыва, Хакас республикалар болгаш Кемерово область – Кузбасс талазы-биле эргелели чаӊгыс ол девискээрни улаштыр хынаар.
Р.Демчик белеткээн.