2012 чылда «Бастион» КХН-ниң тудуг организациязы Тывага ажыттынгаш, бо хүннерге чедир чоннуң бүзүрелин чаалап алган. Оларның кылып чорудуп турар ажылдары дыка хөй. Найысылалдың төвүнде фонтаннарны, Тожу кожуунда дизельдиг генераторларны өйлээри, Шагаан-Арыгның чылыдылга четкизинде тудуг-монтаж ажылдарының кол кезии, Каа-Хемниң Дерзиг-Аксында улуг назылыг болгаш кадыы кызыгаарлыг кижилер чурттаар бажың-интернаттың тудуу, уругларның чайгы дыштанылга лагерьлериниң корпустарын үзүктелиишкин чок шынарлыг чырык-биле хандырар ажылдары дээш организацияның он ажыг чыл дургузунда кылып чоруткан ажылдарын, санап адаар болза, төнчү чок.
Бо удаада оларның ажылының база бир солун болгаш ажыктыг адырын чонга таныштырар-дыр бис. «Бастион» КХН тудуг организациязы 2025 чылдың майдан эгелеп кандыг-ла-бир чылдагаан-биле ниитилелден хоорук апарган кижилер-биле ажылдаар тускай программа ёзугаар Кызыл хоорайда даараныр бүдүрүлге черин ажыткан.
Чаа ажыттынган бүдүрүлге чериниң ажыл-чорудулгазы-биле таныжар сорулгалыг даараныр цехке четтивис. Тыва чоннуң «Күш-ажыл кижини каастаар» деп чугаалааны кончуг-ла шын. Кандыг-даа кижи өскээр чардыгар чай чок, бир-ле чүүлдү кылып-ла турар болза, «Кыры шимчээр, хырын тодар» дээни дег, хырны-даа тодуг, эктинден элевес-даа. Ылаңгыя хоругдал адаанда кижилерге күш-ажыл чугула херек. Ажыл-иштиң ачызында олар чуртталгаже көрүжү өскерлип, тура-соруу тыптып келир.
«Бастион» КХН тудуг организациязының хоругдалда хамаатыларга ажытканы дааранылга цегиниң ишти чылыг, чырык, делгем, ында аңгы-аңгы өрээлдерде тускай форма кеткен хамаатылар дааранып олур. Цехтиң удуртукчузу Марина Верниктиң медеглээни-биле алырга, бүдүрүлге чери 2025 чылдың майда ажыттынган. Бүдүрүлгениң ажылчыннары хоругдаттырганнарның аразында эки даараныр кижи-даа чок турган. Амгы үеде олар дүрүг пөстү өйлей кескеш, кандыг-даа хепти боттары бышкаш, даарап шыдаар апарганнар. Оларның ам даарап турар идик-хеви фабрикаларга бүдүрген хептерден дудак чок.
«Бо хүннерде цехте 10 херээжен, 2 эр кижи ажылдап турар. Бистиң кол сорулгавыс болза амыдыралының оруундан чандыр базып, чазыг кылган кижилерге дуза кадары. Хосталгаже үне бергеш, бир-ле чүүлдү кылып билир, боттарын азырап шыдаар болзун дээш, дааранырының бүгү чажыттарын ажыдып, бар-ла аргаларны өөредип турар бис. Олар кеземче херээн эртпишаан, мергежилди база чедип ап турарлар. Кайда-даа халас чүве чок. Акша-шалыңны ап, бо хүннерде чиир чемин боттары садып, ажы-төлүнче-даа артыкшылдыг акша-хөреңгизин чорудуп турар. Кандыг-даа кижиниң чаа чүүлге өөренип алыры чугула. Чүге дээрге делегейде бүгү чүүлдер дыка дүрген өскерлип турар. Каш чыл иштинде хоругдалга олургаш үнүп келгеш, олар бо делегейни танывайн баарлар, бүгү чүүл чаа болур. Ынчангаш бир-ле чүүлдү билири – хосталгада чуртталгазынга дузалыг. Бо хүннерде «Бастион» КХН-ниң ажылдакчыларынга ажылчын хептер даарап тур бис. Бүдүрүлгевистиң ассортиментизин калбартып, спортчу хептерни, школачы формаларны, эмчи хептерин, логотиптиг каасталгаларны дээш оон-даа өске хептерни даараары планывыста бар. Амгы үеде рыноктуң негелделеринге дүгжүп турар, шынарлыг хептерни ажылчыннар даарап өөренип алган» – деп, Марина Верник чугаалады.
Чылыг, чырык, делгем цехтиң иштинде бүрүн дериг-херекселдиг чем кылыр аңгы өрээл барын эскердивис. Даараныкчылар аңаа аъш-чемни боттары кылып чип турарлар.
«Мен бо цехке апрель 15-тен тура ажылдап эгеледим. Харын-даа «Бастион» КХН даараныр цехти ажыдып алган деп бодаар-дыр мен. Оон башка каяа ажылдаар деп бис. Ылаңгыя хоругдал адаанда улуска, биске, дааранып өөренип алыр дыка эки арга-дыр. Ниитизи-биле 1 чыл 6 ай хуусаага хоругдалым казыттырган мен. Удавас, ноябрь 5-те, хосталгаже үнер мен. Ажылдап алган акшавыс хууда агар санывысче кирип кээр. Картаны, телефонда банкының капсырылгазын ажыглап турар бис. Ийи оглум аңгы өг-бүлелиг. Өөреникчи уруум бар. Улуг оолдарым-даа боттары ажы-төлдүг, аңгы амыдыралдыг, а хеймер кызымга дузалажып чоруур мен. Ниити чуртталга бажыңында чурттап турар бис. Эмчилээрде, даргага билдириишкин бижээш, чөпшээредип алгаш, эмчилеп алгаш келир-дир бис. Дыштаныр хүннерде чанып, ажы-төлүвүске ужуражыр арга база бар. Хөй кезиинде кожууннардан улус бар. Ынчангаш билдириишкинге каяа баарын, кымга ужуражырын, төрелдериниң адрезинден бээр бижип каар.
Ооң мурнунда черле дааранмайн чораан мен. Ийе, харын бир-ле чүвени илип азы чамаптарын херээжен кижи бүрүзү билир ыйнаан. А электриде кошкан даараныр машина артынга черле олуруп-даа көрбээним чүве-дир. Бүдүн куртканы, комбинезонну бышкаш, эгезинден эчизинге чедир даараар кылдыр удуртукчувус Марина Владимировна өөредип каанынга өөрүп тур мен. Эгезинде «Электрилиг машинадан коргар мен, ынаар олурбас мен» деп турдум. «Бис өөредир бис. Күзел барда, шыдаар сен» деп чагып, сургап тургаш, даргавыс өөреткени ол-дур. Хоругдалдан үне бергеш, бодумга-даа, ажы-төлүмге-даа, өске улустуң чагыгларын-даа даараар деп планныг мен. Бодумга бүзүрээр мен. Шалыңывыс четчир. Чемивисти, чунар херекселдеривисти бодувус садып ап турар бис. Ниити хандырылгазы эки» – деп, цехтиң бир ажылдакчызы, Кызыл хоорайның чурттакчызы чугаалады.
Цехте болгаш «Бастион» КХН-ниң корум-чурум болгаш айыыл чок чорук харыылаар специализи Кеймран Байынды ажыл-ижин таныштырды:
— Мээң кылыр ажылым болза мында ажылдап турар улустуң аажы-чаңын, ажылга кайы хире бердинип ажылдап турарын дээш шуптузун хайгаарап турар мен. Бо үеде шупту дыка эки ажылдап турар. Күш-ажыл корум-чурумун доозазы болур чогууру-биле сагып турар. Ийи-чаңгыс черле чурум үрептер улус тургулаар, ынчалза-даа ол-ла дораан хемчээн алыр бис. Эгезинде сагындырыг бээр, үш дугаар чурум үрептер болза, колонияже дедир чорудуптар, чурум ындыг. 20 хире кижини дедир чоруткан бис» – деп, ол чугаалады.
«Бистиң бүдүрүлгевис чүгле экономиктиг сайзыралга эвес, а социал ажыл-чорудулгага база хамааржыр. Күш-ажыл амыдыралды, делегейже көрүштү өскертиптер күштүг деп санаар бис. Ниитилелден хоорук апарган кижилер-биле ажылдаар тускай программа кижилерге чүгле ажылдаарынга эвес, а ниитилелче катап ижигип, бодунга бүзүрээринге дузалаар. Холу салдынган кижилерге тура-сорукту оттурары биске чугула» – деп, компанияның удуртукчузу демдеглээн.
Амгы үеде дааранылга цегинде ажылдап турар шииттирген хамаатылар шииттирген улусту аңгы чурттадыр ниити чуртталга бажыңында чурттап турар.
Херектеннерниң чурттап турар черинге база четтивис. Ниити чуртталга бажыңын «Бастион» КХН тудуг организациязы туткан. Объектиде амгы үениң видео-хайгааралын быжыглаан. Хайгаарал болгаш өрт чериниң медээ бээр техниказын база быжыглаан. Оран-саваның эргинин артап киргеш, өрээл бүрүзүн эргий кезип көрдүвүс. Психологтуг кичээлдер эрттирер класс, изиг-соок суглуг арыгланыр черлер, телевизор, соодукчу, хеп чуур автомат машина дээш амыдыралга чугула херек чүүлдер доозазы бар. Бир өрээлде ийи аңгы чүдүлгениң ном-дептерин делгээнин эскердим. Өрээлдиң бир ханазы Православ шажынныы, а өскези сарыг шажынныы деп илдең. Стеллажтарда библия болгаш судур номнарын делгээн. Күзээн кижи келгеш, чүдүп-тейлеп, сагыш-сеткилин арыглаар арганы тургусканын онзазынып көрдүвүс.
«Бастион» КХН тудуг организациязы даараныр цехти сайзырадырын планнап турар. Даараныр машиналар санын көвүдедирин, даарап турар хептиң ассортиментизин ам-даа немээрин олар шагда-ла бодап эгелээн. Школачыларга чаңгыс аай формалардан эгелээш, коллективтерге корпоратив хептеринге чедир чагыгларны удавас хүлээп эгелээри магатчок.
«Мөгениң майыы кадырык» деп мерген угаанныгларның чугаалааны дег, кандыг-даа кижи чазыгны кылыптып болур, «Баштай ушкан эжиң шоотпа» деп ада-өгбелеривис чиге-ле сөглээн, хоругдал адаанда кижилерни шиидер эрге кымда-даа чок. Эндег кылбас кижи кайдал, чырык чер кырынга төрүттүнгеш, частырыгны кылыпкаш, үүлгеткен херээн чүктеп чоруур хамаатыларга база бир арганы чуртталга берген-дир. Шииттиргеннерге чаңгыс ок-биле үш кодан адып алыр арганы берип турар «Бастион» КХН-ни онзалап демдеглээр апаар.
Айдың ОНДАР.
Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруктары.
“Шын” №42 2025 чылдың октябрь 30
