Амгы үеде дыка хөй билдинмес кадагааты сөстер төрээн дылывысче шургуп кирип турда, бодувус-ла баш муңгарлып, ук шавар халдаашкынга ойтур шавыышкын бербес болзувусса, дузалажып кээр күш чок болган-дыр.
Тыва дылдың сайзыралының талазы-биле байдал дүшкүүрленип, ооң чидер-читпезиниң айыылы тургустунуп келгенде, чамдык улустуң болгаш ада-иелерниң база аныяк-өскенниң ортузунда төрээн дылга хумагалал чок хамаарылга тургустунганда, билдинмес кадагааты сөстерниң тыва дылда тайылбырын, оларның очулгазын кылыры тоң чугула апарган. Ынчангаш даады ажыглалда чамдык сөстерниң очулгазын, тайылбырын мында киирерин кызыттывыс.
Нарратив (англ. болгаш фр. narrative ← лат. narrare «төөгүп, тоожуп») – бот-боттарынга дорт холбаалыг, дес-дараалашкак болуушкуннарның тоожулалы, төөгүүшкүнү.
Креатив(ный) — чогаадыкчы тура-хөөн. Ажыл-чорудулганың кандыг-бир адырынга чогаадылга, чогаадыкчы тура-хөөн.
Толерантность – шыдамык чорук; хары кижилерниң амыдырал-чуртталгазының овур-хевиринге, аажы-чаңынга, мөзү-шынарынга, чүдүлгезинге, ёзу-чаңчылдарынга, делегейже көрүүшкүнүнге, үзел-бодалдарынга шыдамыккай чорук.
Сепаратизм – хоорлукчу сеткил. Кандыг-бир девискээрниң азы чоннуң кандыг-бир күрүнениң хүрээлеңинге туруксавазы, ооң салдарындан адырлып, аңгыланыксаар күзел.
Релокант – көшкен. Бо термин «релокация» деп англи сөстен укталган. Ол дээрге ажылдакчы кижиниң үр азы кыска хуусаада ажылдап, чурттаары-биле чаа черже көжери-дир. Ниитизи-биле алырга, релокант деп билиг янзы-бүрү чылдагааннарның ужун кадагааты чуртче көжерин шиитпирлээн, ынчалза-даа төрээн чер-чуртунуң хамаатызы эрге-байдалын оскунмаан кижиге хамааржыр.
Тускай шериг хөделии эгелээн соонда, Россиядан хөй улус үнүп чоруткан. Ол болза релокацияның бирги чалгыы болган, кол нургулайында чазак-чагырганың шиитпирлери-биле чөпшээрешпээннер чоруп турган. Шеригже долу эвес мөөңнээшкинни чарлаанда, релокацияның ийиги чалгыы эгелээн. Ынчан оон ырбап дескеннер кадагааты чурттарже чоруп эгелээн.
Экстремизм, экстремист (лат. extremus — «кыдыкы, хөлүн эрттир») — кыдыкы үзел-көрүштерниң, хөделиглерниң талалакчызы (нургулайында политикада). Ниитилелдиң үлегер-чижээн, ёзу-чурумун шуут-ла хүлээп көрбейн турар чамдык кижилер, а ол ышкаш политиктиг болгаш шажын-чүдүлге организациялары экстремизмге туралыглар. Политиктиг экстремисчи хөделиишкиннерниң аразындан корум-чурум үрээринче күткүдүгнү, террорисчи актыларны, партизан дайынының чорудулгазын аңгылап болур.
Пятая колонна – бешки чыскаал. Бодунуң чуртунга удур ажыы-биле хөделип турар бөлүк кижилерни ынча деп адаар. Амгы үеде Россияда ук айтырыг чидии-биле тургустунган, чүге дизе демги бешки чыскаал кандыг-даа адырда шургуп кирген болуп турар: эрге-чагыргада-даа, бөдүүн чон ортузунда-даа.
"Бешки чыскаал" деп билиишкин кайыын тыптып келгенил? "Бешки чыскаал" дээрге 1936–1939 чылдарда Испан Республикага өөскээн хамааты дайынының үезинде генерал Франконуң шивишкиннери-дир. Ынчан кайы-даа талага өске чурттардан эвилелдекчилер киржип турганы чугаажок. Совет Эвилели, Франция болгаш Мексика республикажыларга болчуп турганнар, а Италия, Португалия болгаш Германия франкистерниң талазын тырткан. 3 чыл эрткенде, франкистерниң тиилелгези-биле хамааты дайыны доозулган
РФ-тиң Президентизиниң тайылбырлааны-биле алырга, бешки чыскаалдың киржикчилери дээрге “мага-боду-биле мында-даа болза, а алыс сеткил-сагыжы дүгде улус тур”. "Бешки чыскаал" – ол дээрге хары күрүнелерге сөгүрүп, чашпаалап, оларның сорулгаларынга, эрге-ажыынга ажылдап берип чоруур кижилер-дир.
(Уланчылыг)
А. ХЕРТЕК.
«Шын» №93 2024 чылдың декабрь 4