(Уланчызы. Эгези №№ 93, 94 "Шында).
Пассиона́рий (францы дылдан passionner — «сорунзалаар, хаара тудар, киткедир» дээн уткалыг. Тыва дылда “кайгал” деп сөс, бодунуң чиңгине утказы-биле, аңаа чоок. Пассиона́рий дээрге төрүмелинден эрес-шоваа, чончу, экини эки деп, бакты бак деп ожаап билир, бойдус-биле хини тудуш, даады өскерилгелер күзеп чоруур, ону чедип алыр дээш, амы-тынындан чарлырындан безин чалданмас кижи-дир.
Ук билигни эң-не баштай Л.Н. Гумилёв эртем ажылдарынга ажыглап эгелээн.
Пассионарий — идепкейжизи, шимченгири, хөделиичели эриин ажа төктүп, кайгал, тенээ дештип чоруур кижи-дир. Ооң ындыг мөзүзү коргуш чок эрес-дидим чорукту-даа, кемниг үүлгедигни-даа, чогаадыкчы чорукту-даа, хоозурал-сандаралды-даа, буян болгаш каржыны-даа чаңгыс аай хүлээп көөр болгаш бодарадыр. Олар боттуң мурнунда салдынган сорулгаларны боттандырар дээш чүткүлдүг, сорулгаларны чедип алырынга бот-кадагалалы күштүг кижи-дир.
Кижи төрелгетенниң оруунда пассионарийлер чаа хевирниң кижилери болганындан, олар амыдыралдың эрги овур-хевирин буза шаап, ооң ужун ниитилел-биле чөрүлдээлежир. Олар бөлүктер (консорциялар) болуп каттыжып, ындыг “идигниң” соонда нургулайында 130–160 чылдар эрткенде, чаа чоннарның өзээ болуп, оларның хартаачылары апаарлар.
(Уланчылыг)
/ А. ХЕРТЕК.
“Шын” №95 2024 чылдың декабрь 11