Шрифт
А А А
Фон
Ц Ц Ц Ц Ц
Изображения
Озвучка выделенного текста
Настройки
Обычная версия
Междубуквенный интервал
Одинарный Полуторный Двойной
Гарнитура
Без засечек С засечками
Встроенные элементы
(видео, карты и т.д.)
Вернуть настройки по умолчанию
Настройки Обычная версия
Шрифт
А А А
Фон
Ц Ц Ц Ц Ц
Изображения
Междубуквенный интервал
Одинарный Полуторный Двойной
Гарнитура
Без засечек С засечками
Встроенные элементы (видео, карты и т.д.)
Вернуть настройки по умолчанию

ТЫВА ДЫЛЫМ

2 ноября 2024
33


Сүзүүм болган авайымның сүдү ышкаш,

Сүүзүннүг, мага-боттан адырылбас,

Тынар агаар, сеткилимниң хөрзүнү бооп,

Тыва дылым, дамыр-ханда тудуш-тур сен.

Кырган-ачам уран-мерген тоолундан

Кыштың узун кежээзинде сени танааш,

Маадырлыг өлбес чоннуң дылы-дыр деп,

Магадааштың, кезээ шагда ынакшаан мен.

Кашпал хемче шурай берген дидим кыстың

Өжээн-килең доюлдурар түрлүг ырын

Өшкүлерин дозуп чорааш, угбам уруг

Хаяларга чаңгыландыр ырлавыткан.

Ынай бодум ону дыңнааш, төрээн дылым,

Ыым келип, баарым адаа ажыш диген –

Ынчан сенден бир-ле дугаар ынакшылдың

Ыдык чаагай, өндүр арыын билген-дир мен.

Ыржым дүне. Чечектиг шык. Өглер удаан.

Ырак дээрниң сылдыстары көрүп турда,

Ынаам кыска сеткилимни ажыдарда,

Ынчан база буянныыңны көрдүм, дылым.

Чоннуң мерген сөзүн дыңнап, номнар номчааш,

Чогум байлааң, эртинелииң билдим, дылым.

Ооң соонда дүнелерде уйгум читкен,

Одум чырык, даңны атсы кывар болду.

Өөскүп кыпкан сеткил одун канчаптар мен,

Өртээр эвес, баглаар эвес – хоржок чорду:

Бодум чайгаар демир-үжүк сегирип ап,

Бодаан шүлүүм сенден бижип алыр-дыр мен.

Тыным болган тыва дылым, кызыгааржок

Октаргай дег делгем-дир сен, байлак-тыр сен.

Оглуң менден эртинеңни харамнанма,

Тыртым болба, дээжизин хайырлап чор.

Сен чок черге – сеткил-чүрээм куруг-хоозун,

Сен чок черге – хову кезээн каңмыыл-дыр мен.

Чаагай чолум, алдар адым сенде тудуш,

Чалгын-чакпам болуп чор сен, Тыва дылым!

Тываның улустуң чогаалчызы Александр Даржай бо шүлүктү тыва дылдың шинчилекчизи, башкызы, чаңгыс чер чурттуу, Чаа-Хөлдүң алдарлыг оглу, филология эртемнериниң доктору профессор Шулуу Чыргал-оолович Сатка тураскааткан.

Тыва чоннуң чоргааралы, бо хүндүлүг кижилер төрээн тыва дылының ачызында эртем-билигге-даа, чогаадыкчы чорукка-даа чедиишкиннерлиг, ат-алдарлыг-даа болганнар. Ынчангаш олар төрээн дылынга дыка хүндүткелдиг, кам-хайыралыг чорааннар. Хуу-салымы, салым-чаяаны, ажыл-ижи, амыдырал-чуртталгазы төрээн дылы-биле сырый харылзаалыг кижилер ооң ачы-буянын сагыш-сеткилиниң ханызындан медереп билир, төрээн дылының ачы-буянын өөрүп четтирер салым-чаяанныг боор.

Ындыг кижилерниң бирээзи Александр Даржай. Төрээн ие – Төрел чон – Төрээн чер. Бо үш чүүл чогаалчының сеткил-сагыжынга, чогаадыкчы ажылынга – кол сүзүктер. Ынчангаш Александр Александрович төрээн тыва дылы дээш сагыжы аарып, ону карааның огу, чүрээниң согуу дег камнап, камгалап чораан. Тыва дыл тыва чоннуң чон болуп артарының чаңгыс-ла баганазы, камгалакчызы дээрзин бүгү угаан-сегээнинден медереп билгеш, чонунга төрээн дылын камгалап арттырарының идегели Тыва дыл хүнүн “тутсуп берген”.

«Шын» №84 2024 чылдың ноябрь 2