Яла күүселдезиниң федералдыг албанының Тыва Республика талазы-биле эргелелинге Билиг. Лекторий угланыышкынның иштинге чырыдыышкын ажыл-хемчээ болуп эрткен. А.С. Пушкин аттыг Национал библиотеканың ажылдакчызы, Россияның “Билиг” ниитилелиниң лектору Радмила Оюн Ада-чурттуң Улуг дайынының үезинде фашист эжелекчилерден 80 чурттакчылыг черни хосташкан тыва эки турачыларның дугайында дыңнакчыларга чугаалап берген.
Ада-чурттуң Улуг дайынының эгезинде Тыва Арат Республика ССРЭ-ниң хүрээлеңинче кирбейн турган деп лектор медеглээн. Ынчалза-даа 1941 чылдың июнь 22-де ССРЭ-ниң фашистерге удур демиселинге киржир деп шиитпир хүлээп алдынган, ынчангаш Тыва фашист эжелекчилерге дайынны чарлаан. Москвага республиканың алдын курлавырын дамчыдып берген. Тылдың ажыл-ишчилери фронтуга аъттарны, негей тоннарны, кидис идиктерни, хаактарны, дүктү, эътти дузаламчы кылдыр чоруткан. Чоннуң өргээни акша-хөреңгизи-биле дайынчы самолеттарны болгаш танкыларны садып алган.
«Бис кезээде мал ажылдыг регион болуп келген бис. Кызыл Шеригге дузаламчы кылдыр малчыннар мал-маганын халас берип, шериглерге негей тоннарны даарап турганнар» — деп, Радмила Оюн демдеглээн.
Совет Эвилелиниң чазаа шериг албанче эки турачыларны хүлээп алырын чөпшээрээн. ТАР-дан барган 220 шериг бир чыл чартыктың дургузунда Ровно, Дубно, Деражно дээн черлерни хосташкан.
Үш тыва эки турачы Совет Эвилелиниң Маадыры болган. 1944 чылдың февральда гвардияның капитаны Кечил-оол Түлүш аъттыг шерии-биле Ровно хоорайже кымны-даа мурнай шургуп киргеш, дайзынның хөй санныг шериин, техниказын узуткаан. 1944 чылдың июньда Михаил Бухтуев делегейде эң-не баштай танкызы-биле дайзынның куяктыг поездизин үстүрген. Ук тулчуушкунга маадырлыы-биле өлген. 1945 чылдың мартта үш танк, оларның аразында Чүргүй-оол Хомушкунуң машиназы база, дайзынның 24 самоледун, 80 автомашиназын эжелеп ап, чүс хире солдаттарны болгаш офицерлерни тудуп ап, оон ыңай шавар халдаашкынга орукту ажыткан.
2016 чылдың сентябрьда чоннуң өргээни акша-төгерии-биле Кызылга тыва эки турачыларга тураскаалды ажыткан.
«Тураскаалды ажыткан хүнден тура тыва эки турачыларның сактыышкын хүнү тургустунган. Мооң мурнунда ындыг тураскаалдыг хүн турбаан” — деп, Радмила Оюн немээн.
Чоокку үеге чедир тыва эки турачыларның маадырлыг чоруун нургулайында өөреникчилер болгаш сургуулдар сонуургаар турган деп лектор демдеглээн. Ам күш-ажылчы коллективтерде ындыг сонуургал оттуп келген. Бо темага холбашкан лекциялар муниципалдыг болгаш күрүне албан-хаакчыттарының ортузунга уламчылаар.
А. ХЕРТЕК белеткээн.
«Шын» №69 2024 чылдың сентябрь 11
