Тыва, моол национал хептер колдуунда дөмей. Чүгле оларның салым-чолу өске. Чиңгис-Хаанның төрээн чуртунда моолдар бөгүнге чедир национал хевин улуг хүндүткел-биле кедип чоруурлар.
Тывалар база национал идик-хевин чүс-чүс чылдарда кедип келгеннер. Тыва хеп көшкүн кижини кыштың соогундан, чайның изиинден камгалаар, ону кедерге эптиг, даштындан көөрге, бөдүүн, онзагай хевирлиг.
Шаанда тыва хепти даарап кедери амгы үе ышкаш белен эвес. Чижээ, кышкы тон даараарда, мурнай ооң алгызын идээлээр, эдирээ-биле тыртып, чымчадыр ууштаар. А тывалар хеп кылыр пөс-таавыны акша-төгерик-биле садып, өлүк-кишке орнап, Кыдат азы Моолдан эккеп турганнар.
Ынчалза-даа тыва хеп 1930 чылдарда политиктиг репрессияларга таварышкан. Хувискаалга «төөрээн» ядыы кижилер хурал-суглаа болган черлерге тыва хевин «эргиниң артынчызы» дээш өрттедип, «орус» фуфайка, кирза сапыктар кедип эгелээннер.
ССРЭ буступ дүшкен соонда, тывалар национал хевин «багайтыр» катап кеде бергеннер. Ындыг-даа болза тыва хепти кедери чурумнуг. Шериг-феодалдыг үеде ону аңгы ызыгуур, эрге-дужаал барымдаалап кедер турганнар. Ынчангаш кижи-ле болганы чиңзелиг бөрт кетпес. А бөдүүн албаты кижи «калбак бөрт» кедер. Бо дээрге тываларның шаг-шаандан бээр сагып келген үндезин ёзу-чаңчылдарының бирээзи-дир.
Амгы үеде чамдык эр, херээжен кижилер хурал-суглаа болган черлерге безин, так каастап каан тыва хептиг олурарлар. Бир-ле ызыгууртаннар сагындырар. Каас-коязын кижи магадаар! Олар үстүнде тыва хевин өрттедип турган кижилерниң салгалдары-даа бооп чадавас.
Кижи амытан хире-чергелиг болур ужурлуг. Тыва-ла дээш бөдүүн карачал кижилер шаандакы ноян-беглер, кадын-агайлар ышкаш кеттинмес болза эки. Чүге дизе тыва национал хепти ынчаар кедиксээн кижи бодунуң ук-ызыгуурун база билир херек.
Чугаамның алыс утказы силерге билдине берген боор. Бо бижээн чүүлдү тыва улус канчаар хүлээп алыры, боттарының херээ. Мен маңаа чүгле бодумнуң амы-хууда бодалымны илереттим.
Шулуу КАРА-САЛ.
Кызыл хоорай.
Чурукту интернет четкизинден алган.
“Шын” №8 2025 чылдың март 6