2023 чылда Тывада ипотека алыры 2,5 катап көвүдээн. “РИА Новостиниң” ипотека рыногунда шинчилелиниң түңнелдеринден алырга, эрткен чылдың 12 айында республиканың экономиктиг активчи муң чурттакчызының 45-и ипотеканы долдурган. Чуртта ортумак көргүзүгден 2,2 катап хөй, а ажылдап турар муң чурттакчыга онааштыр ипотека хөгжүдер рейтингиде эң сөөлгү черде, 2,4 кижи чээли алган Ингушетиядан 18 катап хөй.
Тыва ипотека чээлизин өстүргени-биле бүгү Россияда мурнуку черде турарын демдеглезе чогуур. Республика 2 чыл бурунгаар ипотека рейтингизинге 71 дугаар черге турган. 2022 чылда дораан-на 23-кү черже көдүрүлген. Бо удаада эң мурнуку одуругну ээлээн. Тыва акша-шалыңы улуг болгаш чээли алырынга таарымчалыг улуг нефть-газ регионнары - Тюмень облазы, Ямал-Ненец болгаш Ханты-Манси автономнуг округтарын артында каггаш, ажа берген.
Чижээ, Ямал-Ненец автонумнуг округта чуртта ортумак шалыңдан хөй акшалыг ажылда чурттакчыларның үлүү 75 хуу хире. Оларның чартык кезииниң айда шалыңы ортумак российжи шалыңдан ийи катап хөй. РФ-те ортумак шалыңдан хөй акша шалыңныг ажылдакчыларның Тывада үлүү 25,9 хуу, азы ийи ортумак шалыңныг кижилер чүгле дөрттүң бирээзи, азы 5,2 хуу болуп турар.
Тыва ипотека чээлизиниң чаңгыс операторун бир дугаар ажыглап эгелээн черлер санынче кирип, республиканың эрге-чагыргазы «ДОМ.РФ» күрүне компаниязы-биле идепкейлиг ажылдап эгелээрге, регионда ипотека рыногунда кончуг дүрген өзүлде болганын эксперттер тайылбырлаан. Республика Баштыңы Владислав Ховалыг чээшкин алыкчыларынга чуртталга чээлизиниң чедингирин чедип ап шыдаан.
Кады ажылдажылганың баштайгы чылында-ла, республикада 7,99 ортумак хууга ниитизи-биле 12 млрд 326 млн рубль акшага 4177 чээлини алган. Ооң-биле чергелештир чээли бээриниң чиигелделиг болгаш өг-бүле тускай программалары ажылдаан, оларның ортумак ставказы 5,91 хууга дең. 2022 чылда ону 220 кижи ажыглаан.
Ипотекага хереглел өзүп турар. Тываның Саң-хөө яамызының сан-чурагайы-биле алырга, 2023 чылдың январь - майда 2,6 муң кижи ипотеканы алган, эрткен чылдың ол үезинге деңнээрге 2,5 катап хөй. Чээлиниң ниити хемчээли 9 млрд рубль ашкан. 5 ай дургузунда чиигелделиг программалар-биле чээли алыкчыларының саны 367 кижи чедип, бүдүн 2022 чылга деңнээрге, бүдүн чартык катап хөй болган.
3 хуудан ашпас ставкалыг көдээ ипотека алыкчылары регионнуң ипотека рыногун хөгжүдеринге база үлүг-хуузун киириштирген.
Россельхозбанкының Тывада салбырының медеглээни болза, чүгле бо чартык чылда республикада ол программаны 5 муң ажыг өг-бүле ажыглаан. Оон аңгыда Тывада IT-адырының ажылдакчыларынга чиигелделиг ипотека ажылдап турар.
Ооң мурнунда чылдарга деңнээрге, чаш уругларның төрүттүнери элээн батса-даа, ортумак российжи деңнелден 2 ажыг катап хөй болгаш, ол ипотека алырынга улуг салдарлыг. Ие (өг-бүле) капиталының төлевири чурттакчыларга ипотека программазынга киржир арганы берип турар. Хөй ажы-төлдүг 3 муң ажыг өг-бүле ол арганы ажыглаан.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның ДОМ.РФ-тиң чиңгине директору Виталий Мутко-биле 6 млн чедир рубль түңге 2 хуу ставкалыг чуртталга чээлизиниң чаа программазын эгелээр дугайында чоокта чаа дугуржулгазы - республикага ипотека хөгжүлдезинге чаа базымны бээр ужурлуг. Ыраккы чөөн чүктүң ышкаш программа чүгле 2024 чылдың июль 1-ге чедир ажылдаар.
Программага киржирде чүгле ийи чүүлден аңгыда, кызыгаарлаашкын чок. Республиканың эрге-чагыргазы чээли акшазының кезек үлүүн херек специалистерниң чурттаар чер айтырыын шиитпирлээринге курлавырлаар. Оон аңгыда, ийи хуулуг ипотеканы Тывада дыка дүрген туттунуп турар бирги чуртталга рыногундан - сөөлгү 3 чылда тудар 5 муң ажыг чаа квартиралардан шилип алырынче угландырар.
Россияның Президентизи Владимир Путин биле Чазак Даргазы Михаил Мишустин Тывага чиигелделиг ипотеканың ыраккы чөөн чүк моделин ажыглаар дээн Владислав Ховалыгның саналын деткээн. 2023 чылда республика 800 хире чээли бээр ол программага федералдыг бюджеттен 250 млн рубльди алыр. 2024 чылда эрге-чагырга 550 ипотеканы бээр.
ТР-ниң Чазааның парлалга албаны.