Тываның база бир мурнуку одуругларда хөгжүм коллективтериниң бирээзи Тыва национал оркестр 20 чыл оюн улуг байырлал көргүзүү-биле демдеглеп эрттирген. Алдын үүжезиниң болгаш чаа чогааткан аялгаларын оркестрниң хөгжүмчүлери дыңнакчының сагыш-сеткилин куюмналдыр аян тудуп кежээлээн.
Хөгжүмчүлерге ТР-ниң Чазак Даргазы Владислав Ховалыг байыр чедирген:
«Ыры-хөгжүм кандыг-даа чоннуң культуразының болгаш ёзу-чаңчылдарының онзагай кезээнге хамааржыр. Олар өгбелериниң өнчү кылдыр арттырып каан ёзу-чаңчылын, улусчу ыры-шоорун амгы үениң тевии-биле деңге тудар дээш шупту демнежип, чаңгыс коллектив болуп, чонунга бараан болуп чорлар. Оркестр уран чүүлү сайзыраар ужурлуг. Чогаадыкчы дидим хөделиишкиннерни болгаш чаа көрүштүг ыры-хөгжүмнү күзедим. Күш-ажылыңар дээш четтирдим!» — деп, Тываның Баштыңы демдеглээн.
Улаштыр шаңнап-мактаар ёзулал эгелээн. Тыва национал оркестрниң артистери – Кежик Успун ТР-ниң Баштыңының Өөрүп четтириишкин бижии-биле, Айдың Быртан-оол Хүндүлүг бижик-биле шаңнатканнар. База оркестрниң директору Артыш Опуйлаага – «ТР-ниң Культуразының алдарлыг ажылдакчызы», Каң-Хүлер Сааяга – «ТР-ниң Улустуң хөөмейжизи», Надежда Донгакка – «ТР-ниң Улустуң артизи» хүндүлүг аттарны тывыскан.
Ол кежээ Бурятияның Чазааның Даргазы Алексей Цыденов Тываның улуг хүрээ ажыдыышкыны- төөгүлүг болуушкунга киришкенинге, делегейде ховар оркестрниң юбилейлиг оюн-көргүзүүнге келгенинге өөрүп, шупту чонга изиг байырын чедирген. Тыва, бурят чоннарның культуразы, хөгжүмү, езу-чаңчылдары, чүдүлгези-даа дөмей болганы, республикаларга эгин-кожа кады демниг ажылдаарынга эптиг дээрзин демдеглеп, Удан-Удэ – Кызыл деп дорт авиарейсти ажыглап, Тываның чурттакчыларын Бурятияже доктаамал кээп туруңар деп, чалаан.
Тыва национал оркестр – национал хөгжүм херекселдеринге ойнавышаан, хөөмейниң янзы-бүрү хевирлерин күүседир делегейде дың-на чаңгыс оркестр. Ооң чогаадыкчы ажыл-ижи кижи бүрүзүнүң сагыш-сеткилин уярадыптар күчүлүг. Оркестрниң репертуары 200 ажыг бот-тускайлаң болгаш улусчу уран чүүлдүң репертуары-биле байлак.
Концерттиң бирги кезээ тыва композиторларның юбилейлиг байырлалга уткуштур бижээн аялгаларын оркестр хөгжүмчүлери ойнап, көрүкчүлерни чаа чараш аялгалар-биле магадаткан. Концерттиң ийиги кезээнге оркестрниң төөгүзү-биле холбаалыг программаны тургускан. Коллективке аңгы-аңгы чылдарда ажылдап чораан Тываның сураглыг ыраажылары болгаш артистериниң күүселдези-биле база Россияның алдарлыг дирижерлары сценаже үнүп, тыва композиторларның алдарлыг хөгжүм чогаалдарын удуртуп, оркестр-биле ойнааннар:
Жаргал Тогтонов. Бурятияның уран чүүлүнүң алдарлыг ажылдакчызы, Национал оркестриниң кол дирижеру:
-Тыва национал оркестр бодунуң онзагайы-биле делегейде ховар, кара чаңгыс оркестр, Тываның ёзулуг чоргааралы деп үнелээр-дир мен. Бодум тыва хөөмей-сыгыттың улуг мөгейикчизи болгаш сценага оркестр-биле кады ойнап үнүп келгеш, хөгжүмчүлерниң оюнундан сорук кирип, хей-аъдым көдүрлүп, күштүг энергия алдым. Юбилейлээн оркестрге моон-даа соңгаар хөгжүлдени, солун партитураларны, ам-даа делегейни кезип, ховар уран чүүлүн чонга бараалгадып, кайгадып чоруурун күзедим!
Савр Катаев. Калмыкияның уран чүүлүнүң алдарлыг ажылдакчызы, Национал оркестриниң уран чүүл удуртукчузу, кол дирижеру:
- Тыва национал оркестр – тыва чоннуң чоргааралы, эртинези-дир. Шынап-ла, делегейде бо оркестрге дөмейлежир мындыг кайгамчык, онзагай бүдүштүг чаңгыс-даа ындыг оркестр чок. Бо оркестрни удуртуп, сценаже үнери, меңээ, дирижёрга – улуг алдар-дыр. Бөгүн олар-биле сценага кады ажылдааш, хөгжүмчүлерниң бедик профессионал дуржулгазын эскердим. Ол ышкаш оларның оюну, сыгыт-хөөмейинден кончуг улуг күштү хүлээп алдым. Бо хемчегде киржип келгенимге дыка өөрүп тур мен. Ооң мурнунда чүгле интернеттен оларның ыры-хөгжүмүн көөр турган болзумза, ам-на алдарлыг хөгжүмчүлер-биле езулуг таныжып ап, оркестрниң тургузукчулары-биле чугаалажыр аргалыг болганывыс кайгамчык-тыр. Бистер, калмыктар силер ышкаш ак орукту күзээр чаңчылдыг бис. Ынчангаш бо оркестрниң каяа-даа чораанда оруу ак болурун күзедим!
Валерий Шелепов. Красноярскиниң А.Ю.Бардин аттыг филармонияның орус хөгжүм оркестриниң уран чүүл удуртукчузу, кол дирижёру:
- Тыва национал оркестр-биле бир дугаар сценаже үндүм. Кайгамчык-тыр! Оркестрниң келир үези байлак чедиишкиннерлиг болуру билдингир. Дирижернуң бүгү дилээн бичии-даа хажыдыышкын чок күүседири болгаш дыңнангыры дээрге, оркестрниң езулуг профессионал бедик деңнелин көргүзүп турары ол. Хөгжүмчүлерге шак бо хевээр тура-соруу бедик, карактары хып чоруурун күзээр-дир мен. Бодум Кызылга төрүттүнген мен. Кызылдың уран чүүл училищезинге өөренип тургаш, Красноярскиже шилчиттирип алгаш, олчаан ында ажылдап-чурттап чоруур мен. Дораан бажымга чаа бодал тыптып келген. Бир эвес орус хөгжүм херекселдеринге тыва пентатониканы киирип тургаш, ойнаар болза, туруп көрбээн “частыышкын” болур деп бодаар мен.
Тыва национал оркестр 2003 чылда тургустунган. Амгы үеде ол – хөйге билдингир, республиканың база бир көскү хөгжүмчү коллективтериниң бирээзи, Делегейниң болгаш Россия мөөрейлериниң шаңналдыг черлериниң хөй дакпыр эдилекчизи, Тываның культуразының болгаш уран чүүлүнүң онзагай символу база чоргааралы.
Ол хүн оркестрниң күүсеткен номер бүрүзү сеткилдерни өрүмнеп кирип, тыва кижи бүрүзүнүң чоргааралын улам-на күштелдирип турган. Ол ышкаш сценаның артында шимелдези болгаш өгбелерниң мерген угаанныг сөзүглелдери хөгжүм чогаалының утказының аайы-биле көрүкчүнү тоол оранынче, маадырлар чуртунче эдертип турганзыг болган.
К. Монгуш, А. Донгак
Н.Аңгыроолдуң чуруктары
#Шынсолун#Тыванационалоркестр20чыл #ЮбилейТувинскогонациональногооркестра
