Александр ДАРЖАЙ, Тываның улустуң чогаалчызы
Тыва өглер
Хөлбегер көк дээрниң адаа
Көк-көк даглар куржаангылыг,
Көрүнчүк дег кылаң хемде
Хөвең дег ак өглер турар.
Хаяа-биле деңге турган
Кара чаштыг тыва кыстар
Инектерин эдирип саап,
Ишкээр хемче ай деп турар.
Сайын санап, ойнап аарым
Чашкы шаамның чараш хеми,
Чандаңнардан шөйүлген ыш
Сагыжымны чылдып чоруур.
Дириг чорда, чорук көвей:
Орук-суурга чораанымда,
Дистинчипкен тыва өглер
Орлан чүрээм ээлей хонар.
***
Өлчей-оол МОҢГУШ, ССРЭ-ниң Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү.
Төрээн черим
Өзүм-тыным тудуш чуртум,
Өскен-төрээн тыва черим,
Сени мактаар, сени деңнээр
Чечен сөстер чедишпес-тир –улуг-дур сен.
Ынчангаштың ынак мен, ынак мен,
Ындынныг-ла мен.
Кадыр тайгаң, хамык аргаң,
Чечек-биле шиметтинген
Калбак ховуң, көвей хемиң
Челээш өңде чайынналган – чараш-тыр сен.
Ынчангаштың ынак мен, ынак мен,
Ындынныг-ла ынак мен.
Арбын малдыг, кежик-чолдуг
Ажылчы чон омак-хөглүг,
Алдын, мөңгүн, аңныг-меңниг
Арга-сыннар аржаан суглуг –байлак-тыр сен.
Ынчангаштың ынак мен, ынак мен,
Ындынныг-ла ынак мен.
Өзүм-тыным тудуш чуртум,
Өскен-төрээн тыва черим,
Чарлып болбас эргимим сен,
Чассып чоруур авам ышкаш, эргелиг сен.
Ынчангаштың ынак мен, ынак мен,
Ындынныг-ла ынак мен.
1962
***
Моңгуш ДОРЖУ, ССРЭ-ниң Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү.
Экии, Тывам, каас черим,
Ээп өскен ынак авам.
Хөлбегер көк эзимнериң
Элеп чуксуг чыды безин
Хөлчок ынак оглуң меңээ
Эм-таң ышкаш чытталып чор.
Шынаа шыкта чапты берген,
Чадып кагган ааржы дег хой,
Чыраа, саяа девип самнаан
Шаттар сана чылгылар-даа
Кадыр-кашпал сыннар ажыр
Караам орта көстүп кээр-дир.
Хөөмей биле каргыраага
Хөңнүң сөглеп, чадаганнаар
Омак, хөглүг мээң чонум
Адар даңны уткуй ырлап,
Оран-чуртун алдаржыдар
Ажыл-иште чаржып турар.
Бүрү тырткан чаш хаак ышкаш,
Оглуң ырын хүлээп ап көр.
Оттуг чүрээм сээң-биле
Бургег, кааңда кады чоруп,
Чүү-даа бергээ торулбайн
Шүглүп чорууйн, ынак Тывам!
1971
***
Антон ҮЕРЖАА, Шүлүкчү, Тываның комсомол шаңналының лауреады, Россияның Чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү.
Ынак-тыр мен
Чайга, чаъска, күске, кышка,
Чаъска, харга, шуурган хатка,
Чаңнык-диңми, кызаңнаашка,
Ыржым дүнге, аяс хүнге
Ынак-тыр мен – аян тудайн.
Эзим, дагга, хову, шөлге,
Эрээн чүзүн, мал, аң, кушка,
Элезинге, малгаш, шыкка,
Ыргай, чашпан, чечектерге
Ынак-тыр мен – алгап чорууйн.
Эрткен өйге, келир үеэ,
Назы билбес ынакшылга,
Найыралга, актыг шынга,
Эки ырга, ээлдек сөске
Ынак-тыр мен – йөрээп чор мен.
Ынай чаштың ыызынга,
Ынак авам, сарыым кыска,
Чолдуг чаагай чуртталгамга,
Чонум сеңээ, чуртум сеңээ
Ынак-тыр мен – чүдүп чорууйн.
* * *
Ынак-тыр мен... Өртемчейде
Чүрээмге чоок, эргим төрел
Чүү-ле бар-дыр, сувуразын
Ырлап чор мен –ынак-тыр мен.
Чадаганның хылы ышкаш,
Шаа кээрге, ырым үстүр.
Ындынналган, “ынак мен” дээн
Ыдык сөзүм чурттап артсын.
Чамбы-дипке мөңге шагда
Салым-чолдуң кежиин оштаан
Чаштың башкы кышкызы бооп,
Чаңгыланып чоруур болзун.
Шапкын хемниң шоору бооп,
Салгын-хаттың сыгыды бооп,
Чалгаан далай хөөмейи бооп,
Сагыш өөртүп чоруур болзун.
Эзир куштуң чалгынының
Эзиннелген сыгыт-ыры,
Хылыш бистиг селемениң
Кыңгырт кынныр даажы болзун.
Актыг шын дээш өлүп чыткан
Экер эрниң оожум, чоргаар
Эң-не сөөлгү човууру бооп
Артып калзын: “Ынак-тыр мен!”...
“Шын” №35 2005 чылдың сентябрь 11