Дыңнаары кошкак мөгелер аразынга Россияның тиилекчилери
Москва хоорайга июнь 11–12 хүннеринде 16 хар чедир дыңнаары кошкак спортчулар аразынга хостуг база грек-рим хүрештерге Россияның бирги чери дээш маргылдаалары бедик деңнелге болуп эрткен. Маргылдааның кол сорулгазы элээдилер аразынга спорттуң “Дүрген чаңчыгар хевирин” сайзырадыры болур. Ук маргылдаага Россияның 29 девискээринден база Белоруссия, Таджикистан, Казахстандан ниитизи-биле 250 элээди мөгелер киришкеннер.
Россияның бирги чери дээш эрткен маргылдаага Кирилл Багай-оол, Аржаан Ооржак, Артыш Доржу тренерлерниң белеткээн командазы, хостуг база грек-рим хүрештерге бирги черни ап, улуг төөгүже киргеннер. Хостуг база грек-рим хүрештерге бирги черлерни Ачылыг Монгуш (41 килге), Доржу Түлүш (52 килге), Сайын Соян (57 килге), Бувайсар Монгуш (85 килге) алганнар. Үшкү черлерже 57 килге Төмүр Иргит база 62 килге Найыр Монгуш киргеннер. Түңнелинде командалар аразынга ниити бирги черни Тываның мөгелери алгаш, бирги черниң Кубогун, дипломнарын, медальдарын алганнар. Тыва чоннуң мурнундан “Дүрген чаңчыгар (адаптивтиг) спорт школазының” удуртулгазынга, тренер башкыларынга, мөгелеринге шуптузунга изиг байырны база дараазында бедик спортчу чедиишкиннерни күзедивис.
Хоочуннарның чедиишкиннери
Смоленск хоорайга июнь 9–11 хүннеринде “Кадык амыдыралче чүткүл” база “Спортту сайзырадыры” деп төлевилелдерни боттандырары-биле, хоочуннар аразынга хостуг база грек-рим (спортчу) хүрештерге Россияның чемпионады болуп эрткен. Ниитизи-биле чемпионатка Россияның регионнарындан база Белоруссия, Казахстан, Таджикистандан 29 команда киришкен.
Чемпионатка бистиң республикадан хостуг база грек-рим хүрештерге хевистиң 5 хоочуну чедиишкинниг киришкеннер. Эң баштайгы А бөлүкке (35–40 хар) 130 килдиг мөгелер аразынга Сонам Соян 3-кү черже кирип, хүлер медальга төлептиг болган. Ийи дугаарында В бөлүкке (46–50 хар) 88 килге чедир мөгелер аразынга Аяс Ондар 3-кү черни алган. Үш дугаар Д бөлүкке (51–55 хар) 70 килдиг мөгелер аразынга Айдың Куулар 3-кү черже кирген. Дөрт дугаарында Е бөлүкке (55–60 хар) 88 килдиг мөгелер аразынга Алексей Салчак 3-кү черни алган. Сөөлгү Q бөлүкке (60 хардан өрү) 70 килдиг мөгелер аразынга 1-ги черге Анатолий Кара-Сал төлептиг болган.
Хоочун мөгелер шупту делегей чемпионадынга киржир эргени чаалап алганы улуг өөрүшкү.
Бичии шыдыраачыларның бедик көргүзүглери
Сириус аттыг Федералдыг девискээрге июнь 2–10 хүннеринде шилиттинген школалар командаларының аразынга “Ак терге–2025” деп Бүгү-россия чергелиг түңнел маргылдаа бедик деңнелге болуп эрткен.
Маргылдаага Россияның 85 регионундан база Армения, Белоруссия, Киргизия, Таджикистан, Каттышкан Араб Эмираттардан ниитизи-биле 90 команда киржип, шыырак оюннарны көргүскеннер. Бистиң республикадан ол түңнел оюнга, Кызылдың 15 дугаар лицейиниң өөреникчилери: Мөңгүн Сарыг-Лама, Дүгер Допай, Тимур Иргит, Полина Иргит эки ойнааш, 19 дугаар черни алганы улуг өөрүшкү база бедик чедиишкин болган.
Россия чемпионадынга харыысалгалыг белеткел
Бо чылын хостуг база херээжен хүрештерге Россия чемпионады июнь 24–28 хүннеринде Москва хоорайга болуп эртерин Россияның спортчу хүрештер чөвүлели дыңнаткан. Бистиң республикадан чемпионатка хүрежир эргени 12 мөге база Красноярск край, Иркутск облазы дээш 4 тыва мөге алганнар. Ниитизи-биле бистиң 16 тыва спортчуларывыс киржир. Россияның Президентизи В.В. Путинниң “Кадык амыдыралче чүткүл” база “Россия – спортчу күрүне” деп төлевилелдерин боттандырар талазы-биле бистиң республика мурнакчы, шыырак девискээрлер санынче кирип турары өөрүнчүг.
Чижек кылдыр алырга, бо чылын республиканың Спорт яамызы база Спортчу хүрештер чөвүлели, хостуг база херээжен хүрештерге Россия чемпионадынга белеткелди эки үре түңнелдиг болуру-биле, 3 чадага чарган. Белеткелди шыңгыы чорудары-биле, Спортчу хүрештер чөвүлели тускай тренерлер бөлүүн чарлык ёзугаар май 12-де тургускан. Кол тренеринге Алим Ооржак, оралакчы тренерлеринге Аян-оол Ондар, Алибек Хомушку, Александр Сат, Хүреш-оол Дондук-оол база Лориса Ооржак томуйлаткан. Харыысалгалыг тренерлер бөлүүнден аңгыда, мөге бүрүзүнге сүмелекчи, деткикчи тренерлерни хаара туткан.
Белеткелдиң 1 дугаар чадазының сорулга- зы — мөгелерниң күш-шыдалынче угланыышкынны салып, май 12-24 хүннеринде “Херел” спорт залынга эртенгиниң 10.00 шакта база кежээкиниң 17.00 шактарда белеткелди чорудуп турган. Белеткелче ниитизи-биле 21, 24 харлыг база улуг-шыырак 40 мөге хаара туттунганы улуг үлегер болган. Мөгелер 55 дугаар гвардейжи мото-адыгжы (даг) бригадага чурттап, аңаа эртен, дүъште чемненири улуг деткимче болган. Ол ышкаш күш-шыдал кирери-биле эмчи дузазын база ап турганнар.
Белеткелдиң 2 дугаар харыысалгалыг чадазы май 26 – июнь 8 хүннеринде база-ла “Херел” спорт залынга хүнде 2 катап болуп турган. Бо харыысалгалыг белеткел колдуунда маргылдааның дүрүмнери ёзугаар шыырак арга-хоргаларны, частырыгларны, быжыг камгалалды, бедик сагыш-сеткилди, тиилелгеже чүткүлдү өөредири болур. Белеткел үезинде мөгелерниң база тренерлерниң харылзаазы эң-не быжыг өөредигни сагып, удурланыкчыларынга удур арга-хорга белеткээринче угланган.
Сөөлгү үшкү чадазы июнь 9–22 хүннеринде “Автомобилист” спорт залында болуп турар. Белеткелдиң сөөлгү чадазында тренер башкылар, мөгелерниң килдеринче улуг кичээнгейни салып, чоорту килдерин өйлеп киирери болуп турар. Россия чемпионадынга киржир мөгелерге дараазында спортчулар хамааржыр: команданың капитаны 2025 чылда 57 килге Европа чемпиону Начын Монгуш (тренерлери Алибек Хомушку, Владимир Түлүш), база 57 килде Кежик Седен (Эртине-Маадыр Донгак, Менги Мортуй-оол), Амир Чамзын (Даваа Ондар, Буян Биче-оол, Оскал Кысыгбай), Аяндай Ондар (Оттук Сат), Айслан Монгуш (Алибек Хомушку). Дараазында 61 килде, Күдер Монгуш (Даваа Ондар, Буян Биче-оол, Оскал Кысыгбай), Кежик Монгуш (Айдаш Самдан), Альберт Тумат (Мерген Ооржак), 65 килде Чаян Монгуш (Айдаш Самдан), Эзир Түлүш (Саток Кенден, Меңги Мортуй-оол), 70 килге Сайын Казырык (Буян Бурбучук), 86 килде Баяр-Сайхан Бады (Даваа Ондар, Буян Биче-оол, Оскал Кысыгбай), 97 килде Бады-Маадыр Самдан (Александр Чадамба, Алибек Хомушку). Херээжен хүрешке 50 килге Алдынай Даржаа (Лориса Ооржак). Ынчангаш тыва чоннуң мурнундан мөгелерге база тренерлеринге бедик спортчу чедиишкиннерни болгаш тиилелгени күзедивис.
Алексей ЧАМБАЛ-ООЛ белеткээн.
Чуруктарны авторнуң архивинден алган.
“Шын” № 23 2025 чылдың июнь 19




