2022 чылды Россияның чоннарының культурлуг салгалдарының чылы кылдыр чарлаан турган. Аңаа тураскаадып Тываның Культура яамызы чаңгыс эвес тураскаалды ажыткан. Бо удаада Ю.Ш. Кюнзегеш аттыг Тываның ном үндүрер чериниң хериминиң иштинде бир дугаар онзагай тураскаалды тургускан. Ол дээрге номга тураскаал болур. Ук тураскаалды чүгле номга эвес, а тыва литератураның үндезилекчилериниң бирээзи Юрий Шойдакович Кюнзегештиң 95 харлаанынга база тыва чогаалчыларга тураскааткан.
Культура сайыды В.С. Чигжит, Алдан-Маадыр аттыг национал музейниң директору К.А. Бичелдей база Юрий Шойдакович Кюнзегештиң өөнүң ишти Дырбак Халбыңовна, төрелдери, эш-өөрү, республиканың чогаалчылары байырлалдың эгелекчилеринге байырын чедирип, тураскаалды ажыткан. Хүндүлүг чогаалчының юбилейин эрттирер саналды ооң өөнүң ишти база төрелдери киирген турган. ТР-ниң Культура яамызы, Тываның ном үндүрер чери, А.С. Пушкин аттыг национал ном саңы ук саналды деткип, мындыг онзагай байырлалды демнежип эрттиргени бо.
Келген аалчылар байырлалдың эгелекчилеринге, ылаңгыя чогаалчының өөнүң иштинге өөрүп четтирип, чылыг-чымчак сөстерни чугаалап, белек-селекти сунган. Дырбак Халбыңовна өөнүң ээзиниң дугайында сактыышкын байырлалын кылып турарынга канчаар-даа аажок өөрүп, чогаалчы-биле канчаар ужурашканын, ооң номга кайы хире сонуургалдыын сактып чугаалаан: “Юрий Кюнзегеш аажок топтуг-томаанныг, багай чаңы чок кижи. Школадан тура-ла шүлүктер бижий берген. Абаканның башкы институдун дооскаш, 1951 чылда ном үндүрер черге редакторлай берген. Ол үеде мен “Шын” солунга корректор болуп ажылдап турдум. Оон каш чыл болганда башкы институдунга чогаал башкылаары-биле дилээрге барган. Үр болбаанда “Мен чогумда ном үндүрер черниң ажылы баксырап турар чүве-дир, ол мээң черим-дир” – дээш, башкыла деп чугаалаарымга-даа, тоовайн, олчаан ынаар-ла маңнап чоруй барган. Ол хевээр ном үндүрер черден үнмээн”.
Чогаалчы өөнүң ишти-биле барык 49 чыл кады чурттаан. Үш ажы-төлдүг, хөй санныг уйнуктарлыг.
Ю.Ш. Кюнзегеш Тываның ном үндүрер черинге 37 чыл редактор болуп ажылдаан. 2005 чылдан тура Тываның ном үндүрер чери ооң адын эдилеп чоруур. Ол хөй-хөй номнарны редакторлап, чырыкче үндүреринге дорт хамаарылгалыг болган. Тываның ном үндүрүлгези дээрге-ле Ю.Ш. Кюнзегештиң адын бир дугаар адаар апаар. Ынчангаш бо тураскаалды мында тургускан ужуру-даа ол.
Оон аңгыда ук тураскаалда тыва литератураның тургустунарынга хөгжүлдезинге болгаш ону кадагалап арттырарынга бүгү чуртталгазын тураскааткан чогаалчыларның ат-сывын чыскаап бижээн самбыраны база кылган. Ол кымнарыл дээрге С.Б. Пюрбю, С.А. Сарыг-оол, В.Ш. Көк-оол, С.К. Тока, О.К. Сагаан-оол, Л.Б. Чадамба, М.Б. Кенин-Лопсан, К.-Э. Кудажы, С.С. Сүрүң-оол, Ю.Ш. Кюнзегеш, Е.Т. Танова, К.С. Шойгу, А.А. Даржай, В.Б. Монгуш хамааржыр. Ол ышкаш салым-чолу, амыдырал-чуртталгазы Тыва-биле сырый харылзаалыг болган чогаалчылар болгаш очулдурукчуларны база утпаан. Оларга А.А. Пальмбах, Н.А. Сердобов, М.И. Пахомов, С.В. Козлова, А.Ф. Емельянов, М.А. Хадаханэ, Г.И. Принцева, В.А. Бузыкаев хамааржыр.
Чаа ажыттынган тураскаалдың автору Тываның Чурукчулар эвилелиниң даргазы Аяс Кагай-оол. Ол 2022 чылда культура адырынга Тыва Республиканың Баштыңының грантызын ойнап алгаш, ук төлевилелди боттандырып, чаңгыс эвес тураскаалдың автору болган. Ону Новосибирскиниң Евгений Долганов баштаан “Элит-гранит” деп компаниязы сиилбип кылган.
Гана Кара-САЛ.
Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруктары.
