Октябрь 28, 29 хүннеринде Кызылга Бүгү-россия чергелиг интеллектуалдыг киберспорттуң регионалдыг чадазы болур деп чарлаттынган. Ол болгаш ниитизи-биле Тывада киберспорттуң сайзыралының дугайында чугаалап бээрин Россияның Киберспорт федерациязының Тывада салбырының даргазы, аныяк хууда сайгарлыкчы Чаян Доржудан дилээн бис.
— Тывага компьютер спорту (киберспорт) 2017 чылдан тура сайзырап эгелээн. Амгы үеде Тывада Республиканың Киберспорт федерациязы тургустунган. Ол Россияның Киберспорт федерациязының регионалдыг салбыры болурда, Россияның Спорт яамызындан албан-ёзу аайы-биле аккредитацияны алган бис.
— Бо спорттуң хевириниң онзагайы чүде болуп турар?
— Спорттуң бо чаа хевири ниитизи-биле делегейде кончуг дүрген сайзыралды ап турар. Интернет таварыштыр делегейниң кайы-даа булуңунда ойнакчы-биле аңгы-аңгы хевирлеринге онлайн-оюннарга маргылдаалажып болуру-биле онзагай. Шак мындыг эптиг байдалдыг болганы өзүп олурар аныяк салгалдың сонуургалын хүнден хүнче чаалап ап турар. Бо талазы-биле статистиканы алгаш көөр чүве болза, бир хүнде онлайн-оюнга чүс-чүс сая кижи киржип турар. Оларның аразында Тываның киберспортчулары база кирип турар. 2017 чылга деңнээрге, бо хүнде компьютер спортун сонуургап турарларның саны каш катап өскен. Оларның аразында эң-не нептереңгей оюннар — CS2 биле Dota 2.
— Бо хүнде спорттуң бо хевиринге Тывадан эң-не бедик чедиишкинниг болган кижи кым ирги?
— Киберспорттуң Тывада сайзыралының дугайында чугаалап тургаш, чаңгыс чер чурттуувус Александр Хертекти маңаа чугаалавайн баары шын эвес болур. Кызылга баштайгы болуп турган киберспорт талазы-биле маргылдааларның регионалдыг чадазынга Александрның киржип турганын оюннуң организакчылары ам-даа эки сактыр. Бо хүнде Dota 2 деп хевирге ол кара чаңгыс профессионал ойнакчы болуп турар. Ооң чедиишкинин бүгү массалыг информация чепсектеринге чырыткан соонда, ооң ады чүгле Тывага эвес, а бүгү чуртка алдаржаанын билир болгай бис. Амгы үеде Александр делегейде эң шыырак беш команданың аразында кирип турар BetBoom команданың кежигүнү.
— Шак ындыг чедиишкин чедип алыры чүден хамааржырыл?
— Кандыг-даа спорттуң хевиринге профессионал бедик деңнел чедип алыры белен эвес. Киберспортта база ындыг. Компьютер спорту база тускай кичээнгейни, улуг күжениишкинни, шыдамык чорукту негээр. Спортчу бодунуң үе-шагын шын өйлеп, маргылдаага белеткенириниң графигин, планын таарыштыр тургузуп билир ужурлуг.
— Амгы үеде киберспортта бурунгаар депшилгелиг идегел берип турар спортчулар бар бе?
— Бар. Бистиң спортчуларывыс чылдың-на улуг маргылдааларга киржип турар. Чижээ, Россия Чемпионады, Россияның Кубогу дээш, Студенчи болгаш школачы лигаларга доктаамал киржип, багай эвес түңнелдерлиг болуп турар. Эрткен чылын Россия Чемпионады база Россияның Кубогу дээш маргылдааларга киришкен 60 ажыг команда аразындан бистиң командаларывыс 5–8-ки черлерни чаалап ап, Play-off деп деңнелче көдүрлүп келген.
— Чурт иштинде эртип турар маргылдааларга киржикчилерниң саны чеже чедип турарыл?
— Чылдан чылче киберспортка маргылдааларга киржип кээп турар командаларның саны көвүдеп турар. Эрткен чылын «Будущее вместе с IT» деп аныяктар шуулганының хемчеглериниң аразынга болган компьютер спортунга маргылдаага 115 команда, ниитизи-биле 500 ажыг кижи киришкен. Ниити шаңнал фондузу 190 муң рубль четкен. Бо оюннарның деткикчилери “СИБ” КХН кампаниязы биле Тывахарылзааинформ болганнар.
— Бо хүннерде болур маргылдаа кандыг хевирлиг эртер?
— Бо маргылдаага школачылар киржир болганда, октябрь 28, 29 дыштаныр хүннерни шилип алганывыс анаа эвес. Өөреникчилерни кичээл шагындан чардыктырбас дээш, ынчаар шиитпирлээн бис. Бо удаада маргылдаа 5 дисциплинага эртер: Dota 2, Мир Танков ( «Стальной охотник» режим), Tetris, Электронные шахматы, Поиск в Интернете на время.
Октябрь 28-те – Dota 2, октябрь 29-та – арткан оюннарга маргылдаалар болур.
— Маргылдааның шаңнал фондузу каш ирги?
— Тиилекчилерге медальдар, хүндүлел бижиктерни белеткеп алган бис. А эң-не тергиин болган тиилекчи команда Кубокту алыр. Шаңнал фондузунуң дугайында амдыызында чугаалавас бодап тур бис. Тиилекчилер хол куруг чанмас дээрзи билдингир.
БИР ХҮНДЕ 300 АЖЫГ КИЖИ ОЙНАП ТУРАР
Маргылдаага белеткел кандыг чоруп турарын билип алыры-биле, Тывада Киберспорт федерациязының клувунга (“Восторг” садыг төвүнүң подвалынга) чедип, ында байдалды сонуургаан бис. Чиңге эжикти ажыдып киргеш, тар коридорну эрте бээрге, эвилең-ээлдек оол уткуп алды. Ооң адын Кенден Тумат дээр. Ол ында үш чыл дургузунда администратор болуп ажылдап турар.
— Мээң кылыр ажылым утказы – киберспортту сонуургап келген кижи бүрүзүн бүрүткеп, оларга ойнаарынга эптиг байдалдарны тургузары, клубта ойнап келген улус аразынга ниити чурумну тудары, компьютерлерни хайгааралга алыры. Бир дугаар кээп турар клиентиге бөдүүн бүрүткелди кылгаш, компьютерге ооң адын киирип, аккаунтуну ажыдып бээр. Бир эвес бүдүн аккаунт бүрүткедип алыксаар клиент болза, бодунуң дугайында ат-сывы, төрүттүнген чылы дээш долу медээни киирер. Ынчан ол кижиге көрдүнген чиигелдерни кылыр. Клиентилер каш шак иштинде ойнаксаар, ол хире үени садып алыр. Өртектер 40 рубльден өрү.
— Бо клубта кээп турар улустуң хар-назынында кызыгаарлаашкын бар бе?
— Кандыг-даа кызыгаарлаашкын чок. Киберспорт оюннарындан аңгыда, бичии уругларга таарышкан оюннар база бар. Бичии клиентилер колдуунда ада-иелери-биле кээп турар. Клуб 24 шак дургузунда ажылдап турар. 18+ назылыгларга 21.00 шакка чедир ойнаарын чөпшээрээр. Дүнеки үеде колдуунда улуг улус кээп турар.
— Бир хүнде чеже кижи кээп турарыл?
— Ниитизи-биле клубта 55 компьютер бар. Бир хүнде хүндүскү үеде 300 ажыг кижи оларның 40 хуузу кыс уруглар ойнап кээп турар. Дүнеки үеде хостуг компьютерлер артпас.
— Школачыларга киберспорт талазы-биле тренерлер бар бе?
— Удавас кибершколаны ажыдар деп турар. Ынчан тренерлер ажылдап эгелээр. Ылаңгыя школачыларга хамаарыштыр чурум шыңгыы болур. Киберспортту шилип алган школачыларның өөредилгезинче кайы хире четтигип турарын, өске кружоктар, секцияларже үезин шын хуваап алганын база көөр. Черле ынчаш, бистиң республикада киберспорт дыка дүрген нептереп турары эскертингир.
— Айтырыым эпчок болур чадавас, ынчалза-даа сонуурганчыг-дыр, салып көрейн. Меңээ, бир дугаар кирип кээримге, бо клубтуң иштинде дээвииринден эгелээш, ханаларынга чедир кап-кара өң-биле будаанындан ындыг бе, сагыш караңгылаар, бир-ле “коргуушкун өрээлинде” кирип келгени-биле дөмей болду. Бичии уругларга та кандыг болуп турар. Чүге мындыг ирги?
— Мында кижи элдепсинер чүве чок. Бо спорттуң хевиринге дүүштүр шилээн дизайн-дыр. Маңаа кирип келген улуска кым-даа, кымга-даа шаптык катпас, кижи бүрүзү бодунуң дужунда, хостуг эргезиниң илередии-дир. Амдыызында бо талазы-биле клиентилерден кандыг-даа хомудал кирбейн турар — деп, администратор харыылааш, чымчаа кончуг хүлүмзүрдү.
Маргышпас мен, ээзиниң эргези-дир. Ынчалза-даа киберспорт дыка дүрген сайзырап эгелээн, ылаңгыя бичии уруг-дарыг хөй кээп турар чүве болганда, оларга делгем оран-сава, ооң иштики-даштыкы дерилгези эстетиктиг негелделерге дүүшкен болуру чугула эвес бе...
Тайылбыр:
КИБЕР – бо сөстүң утказы грек дылда kubernetes (рулевой — башкарыкчы) деп сөстен укталган. А “кибер” деп термин 1940 чылдарда тыптып келген. Ынчан шериг технологияларга хамаарыштыр “системаның автоматтыг хыналдазы” деп утканы чугаалап турган. Амгы үеде “кибер” деп терминни компьютерге ойнаар спорттуң хевиринде ажыглап турар.
КИБЕРСПОРТ. Ону делегейде бир дугаар спорттуң бир хевири кылдыр албан-ёзу аайы-биле хүлээп алган чурт Россия болуп турар. Ол дугайында 2001 чылдың июль 25-те төөгүлүг айтыышкынны ынчан Россияның күрүнениң спорт комитединиң даргазы турган Павел Рожков үндүрген.
Россияның Күрспорткомитедин Федералдыг күш-культура болгаш спорт агентилели кылдыр эде адааны болгаш удуртукчулары солушкан соонда, 2004 чылдың март 12-де Вячеслав Фетисовтуң айтыышкыны-биле компьютерге ойнаар спорттуң хевирин Бүгү-россияның спорт хевирлериниң ниити даңзызынче катап база киирген.
Карина МОНГУШ.
Чуруктар авторнуу болгаш интернеттен алган
“Шын” №82 2023 чылдың октябрь 28
