ССРЭ-ниң Дээди Совединиң 1966 чылдың май 23-те үнген Чарлыы-биле декабрь 22-ни Энергетиктер хүнү кылдыр доктааткан. Ону 1920 чылдың декабрь 22-де Советтерниң VIII Бүгү-россия съездизинге Россияны электрижидериниң дугайында Күрүне планын (ГОЭЛРО) хүлээп алганынга тураскааткан.
Тываның энергетиктери профессионал байырлалын чонну, үлетпүр бүдүрүлгелерни, социал адырны чылыг болгаш чырык-биле хандырбышаан уткуп турар.
Ам бо хүннерде Тыва Республиканың Баштыңы Владислав Ховалыгның күжениишкини болгаш федералдыг чазактың деткимчези-биле Тываның инвестиция төлевилелдерин база социал адырны энергия-биле хандырар программа амыдыралда боттанып турар. Ону тыва ГОЭЛРО-2 деп болур. Чүге дээрге Тывага хамаарыштыр тыва ГОЭЛРО-1 совет үеде боттанган турган. Ол үеде Шушенское — Кызыл, Абаза — Ак-Довурак 220 киловольт күчүлүг электри шугумнары Тываже кирип келген. Ынчалдыр Тыва Сибирьниң энергия системазынга коштунуп, төпчүткен электри хандырылгазынче шилчээн.
Саян артында Шушенскоеден ажып кээр 2 дугаар 220 киловольт күчүлүг улуг электри шугуму Турандан Тожу кожуунну болгаш Кызыл хоорайны, чаа даг-үлетпүр бүдүрүлгелерин төпчүткен электри-биле хандырар.
Энергетик эртем чедип алырын аныяктарга суртаалдаар сорулгалыг декабрь айның «Тываның аныяктары» солуннуң үндүрүлгези чылдың хүн дурту эң кыска хүнде демдеглеп эрттирер Энергетиктер хүнүнге уткуштур, Тываның аныяк энергетиктеринге тураскаадып үнген.
Тываның энергетика адырында дээди болгаш ортумак эртемниг специалистер, аңгы-аңгы мергежилдиг тускай эртемниг ажылчын аныяк кадрлар хаара туттунуп, ол нарын бүдүрүлгеде төлептиг ажылдап турары сагышка өөрүнчүг.
Николай Данзы Томскунуң политехниктиг институдун (ам университет) 1982 чылда үлетпүр-чылыг инженер-энергетиги эртемниг дооскаш, Кызылдың ЧЭТ-ке хөй чыл ажылдаан, сөөлүнде барып ТР-ниң энергетика, транспорт, харылзаа, орук ажыл-агый сайыдынга, «Тываэнерго» бүдүрүлгениң чиңгине директорунга чедир ажылдаан. Ол бо хүннерде «ТЭК-4» күрүнениң унитарлыг бүдүрүлгезиниң (КУБ) чиңгине директорунуң оралакчызы-кол инженер болуп ажылдап чоруур. Хөй чылдар иштинде чыглып келген байлак арга-дуржулгазын аныяктарга дамчытпышаан, оларның профессионал өзүлдезинге дыка улуг рольду ойнап турар.
Республиканың энергетика адырын Тываның аныяктары улаштыр ам-даа сайзырадыр. Оларның эртем-билии-даа, быжыг күзел-соруу-даа ону магадылап турар.
Ону база-ла аныяк сайыт Эдуард Куулар баштаан ТР-ниң Одалга болгаш энергетика яамызында, «ТЭК-4» болгаш өске-даа энергетика бүдүрүлгелеринде колдуу-ла аныяктар хаара туттунганы херечилеп турар.
Кады ажылдап турары аныяк коллегаларын Николай Ооржакович ажылынга аажок сонуургалдыг, чаа чүүлдерге өөрениичел, бурунгаар көрүштүг, быжыг туруштуг деп бедик үнелээни анаа эвес.
Тываның энергетиказы, шиитпирлээри белен эвес айтырыглар ам-даа хөй турбуже, бурунгаарлап сайзырап орар дизе, частырыг болбас. Республиканың энергетиказының сайзыралы Тываның аныяктарының бүзүрелдиг быжыг холунда деп база болур.
ЧУРУКТА (солагай таладан оң талаже): Артем Айызан – «ТЭК-4» бүдүрүлгениң кол инженериниң оралакчызы, үлетпүр-техниктиг албанның удуртукчузу, Москваның энергетика институдунуң (МЭИ) доозукчузу; Николай Ооржак – «ТЭК-4» КУБ-туң чиңгине директорунуң оралакчызы-кол инженер; Чайнаш Ламажык – үлетпүр-техниктиг албанының удуртукчузунуң оралакчызы – МЭИ-ниң доозукчузу; Сүге-Маадыр Чуглур – ТР-ниң Одалга болгаш энергетика сайыдының бирги оралакчызы, Санкт-Петербургтуң тудуг-архитектура университединиң доозукчузу.
Мерген АНАЙ-ООЛ, инженер-электрик, Россияның Журналистер эвилелиниң кежигүнү.
“Шын” №98 2023 чылдың декабрь 23
