Эрткен неделяда Тываның социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң төлевилелдериниң чугула айтырыгларын Россияның Чазак төлээлери-биле Тываның удуртукчузу Владислав Ховалыг ажыл-агыйжы ужуражылгалар үезинде чугаалашкан. Ол ажыл-агыйжы сургакчылаашкын үезинде РФ-тиң Чазааның Даргазының оралакчылары Виктория Абрамченко болгаш Александр Новак, Россияның камгалал сайыды Сергей Шойгу, иштики херектер сайыды, полицияның генералы Владимир Колокольцев, тудуг сайыды Ирек Файзуллин, саң-хөө сайыдының оралакчызы Алексей Моисеев, ДОМ.РФ-тиң чиңгине директору Виталий Мутко, ЛДПР партиязындан Күрүне Думазының депутады Алексей Диденко болгаш өскелер-биле ужурашкан.
ЭЛЕКТРИ ХАНДЫРЫЛГАЗЫ
Электри хандырылгазының чугула айтырыгларын баш удур шиитпирлевээн болзувусса, айтырыгларның хөй кезиин шиитпирлеп алыры берге турган боор деп, республиканың Баштыңы медеглээн. Россияның Чазак Даргазының оралакчызы Александр Новак-биле Тываның хөгжүлдезиниң төлевилелдериниң электри хандырылгазының каттышкан планының боттандырылгазының дугайында ажыл-агыйжы чугааны Владислав Ховалыг кылган.
Чүгле үлетпүр ажыл-агыйы-биле кызыгаарланмайн, янзы-бүрү адырларны өрү тыртып сайзырадыр 2025 чылга чедир стратегтиг документини федералдыг Чазак Даргазының оралакчызы Александр Новак бадылаан. Ол дээрге чоокку каш чылдарда чүгле Кызыл хоорайга безин, немелде 40 мВт чырыкты алыры болур. Ооң-биле кады чаа социал объектилерниң болгаш микрорайоннарының ниити чуртталга бажыңнарының тудугларын чырык-биле хандырары болур.
Республиканың электри энергиязының 270 мВт немелде хереглелин хандырар чаа биче станцияларлыг 110 – 120 кВт күчүлүг чаа электри шугумун тудары көрдүнген. Ак-Сугнуң, Кызыл-Таштыгның база Кара-Белдирниң даг-болбаазырадылга комбинаттарынга, Тожу кожуунга, Кызыл хоорай чоогунуң девискээрлеринге идегелдиг чырык хандырылгазын тургузар.
Төлевилелди боттандырары республиканың электри энергиязынга хереглелди хандырар, чоннуң амыдыралының шынарын экижидип, 10 муң хире чаа ажылчын олуттарны тургузар арга ажыттынар. Оон аңгыда, 18,5 муң өг-бүлелерге 1 млн дөрбелчин метр чуртталга тудуун тудар арга тыптып кээр. Ол ышкаш республиканың каттышкан бюджединче 5,2 хире млрд рубльдиң немелде үндүрүглер киирилдезин хандырар.
ТУДУГ АДЫРЫ
Эрткен чылда республика РФ-тиң тудуг сайыды Ирек Файзуллинниң даалгазын долузу-биле күүсеткен. Чаа чыл бүдүүзүнде Кызылда Олег Саган-оол аттыг кудумчуда 90 квартиралыг беш каът бажыңны ажыглалче киирип, чурттаары айыылдыг бажыңнардан көшкен хамаатыларга дүлгүүрлерни тывыскан.
Эргижирээн бажыңнарны бузуп, 2210 өг-бүлениң чуртталга байдалын экижиткен. Тыва Республиканың девискээринге 2022 чылдың 11 ай дургузунда 138,7 муң дөрбелчин метр чуртталга бажыңын ажыглалче киирип, планны 124,9 хуу күүсеткен. 2013 чылдан бээр шөйлүп келген программа чадазының доозулганы ол.
Оон ыңай Шагаан-Арыг хоорайга «Чурттаар чер болгаш хоорай хүрээлели» национал төлевилелдиң «Арыг суг» федералдыг төлевилел-биле кудукту ажыглалче киирип боттандырган. Хүнде 7500 куб метр суг чыыр күчүлүг объект бо хоорайның 8 муң ажыг чурттакчызын шынарлыг ижер суг-биле хандырып турар. 2024 чылга чедир Тывага суг хандырылгазының 5 объектизин ол-ла федералдыг төлевилел-биле тудуп, төпчүткен суг хандырар системадан шынарлыг ижер сугну алыр республика чурттакчыларның санын 47,6 хуу көвүдедири планнаттынган.
Ол ышкаш Тываның Чазаа Кызыл хоорайга болгаш ооң чоогунда девискээрлеринге чаа тудугларның хөй адырлыг планын ажылдап кылган. Ооң-биле кады инженер болгаш чуртталга-коммунал четкилерин септээрин чугулалап турар.
Специалистерниң бөгүнгү көрүжү-биле алырга, Кызылда болгаш Шагаан-Арыгда инженер четкилериниң 80 хире хуузу эргижирээн. 2023 чылдың январьда Россияның регион хөгжүлдезиниң федералдыг комиссия хуралынга, «ТР-ниң коммунал инфраструктура системазын чаартыры» программаны камгалап алган. Кызыл хоорайда чылыг хандырылгазының үш объектизин база суг хандырылгазының бир объектизин, Шагаан-Арыгда суг дамчыдылгазының бир объектизин бүрүнү-биле чаартырынга 616 млн рубльди тускайлаан.
Кызыл хоорайда чылыг трассазын чаарткан, ам аңаа хуу бажыңнарны кожуп болур. «Экология» национал төлевилелдиң «Арыг агаар» федералдыг төлевилелинге Тываның найысылалы эрткен чылын киришкеш, агаарның хирлениишкинин эвээжедир арганы алган. 2024 чылдың октябрьда чуртталга-коммунал четкилер объектилериниң эде чаартылгазы доостур.
ЫЖЫК БОЛГАШ ӨКПЕ ААРЫГЛАРЫНЫҢ ТӨПТЕРИ
Россияның камгалал сайыды Сергей Шойгу төрээн чери Тываның ажыл-херээниң дугайында кезээде сагыш човап чоруур. Ол Тываның амыдыралы, шиитпирлээр айтырыглары болгаш чедиишкиннериниң дугайында үргүлчү дыңнап турар. Республикада улуг төлевилелдерниң болгаш тудугларның хөй кезии ооң ачызында туттунганы билдингир.
Президентиниң даалгала- ры – Тывага ыжык аарыгларын эмнээр төптүң болгаш өкпе аарыгларының диспансериниң тудугларының смета документациязын федералдыг программаларже кирген.
Сергей Күжүгетовичиниң бодунуң хууда болгаш ооң ачазы К.С. Шойгу аттыг культура фондузунуң деткимчези-биле Кызылда бо хүннерде тудуу дооступ турар Туптен Шедруб Линг хүрээниң ажыл-чорудулгазын база бирден бирээ чокка чугаалашканнар.
ТЫВАГА ЧИИГЕЛДЕЛИГ ИПОТЕКА ДОМ.РФ
Чазак Даргазы Россияның саң-хөө сайыдының оралакчызы Алексей Моисеев-биле республикага чиигелделиг ипотека программазын боттандырарының механизмин дугурушкан.
Ук төлевилелди боттандырар сорулга-биле Тываның Чазаа элээн каш айлар дургузунда күженип ажылдап турар. Республикага чуртталга бажыңнарының тудуун сайзырадырының база бир чугула аргаларын Алексей Владимирович-биле ужуражылга үезинде регион Баштыңы өөренип көрген.
ХООЙЛУ ТӨЛЕВИЛЕЛИ
ЛДПР партиязындан Күрүне Думазының депутады А.Н. Диденко биле регионнуң удуртукчузу Тываның социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң айтырыгларын болгаш тускай шериг хөделиишкинниң киржикчилеринге болгаш оларның өг-бүлелеринге деткимче хемчеглерин чугаалашканнар.
Күрүне Думазының баштайгы номчулгазынга хүлээп алдынган муниципалдыг хоойлу төлевилелиниң дугайында айтырыгларны көдүргеннер. Алексей Николаевич регионнарның политика болгаш тус чер бот-башкарылгазының комитедин удуртуп турар. Чедери берге чамдык регионнарның онзагай байдалын көрбүшаан, учётка алыры чугула дээрзин ол демдеглээн.
Алиса ДОНГАК белеткээн.
