2025 чылдың чайның ортан айында Москвада чурттап чоруур бистиң чаңгыс чер чурттуувус, чогаалчы, Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы, очулдурукчу, уруглар чогаалчызы Комбу Бижек Дойдулович бо хүннерде төрээн Тывазында аалдап, дыштанып чедип келген. Ооң-биле июль 23-те Тыва культура төвүнге Тываның чогаалчылары ужуражылганы эрттиргеннер.
Комбу Дойдулович Бижек Тываның чогаалчылар эвилелиниң болгаш Россияның Чурукчулар эвилелиниң кежигүнү, шүлүкчү. Москва хоорайда чурттап чоруур, Тыва Республиканың бүрүн эргелиг төлээ черин тургусканнарның бирээзи. Ол кызыгаар шерииниң ажылдакчызы чораан, уран чүүлдүң тергиини, улустуң ынак чогаалчызы, Тыва АССР-ниң ''Күш-ажылга алдар'' болгаш Моол Арат Республиканың хөй санныг медальдарының эдилекчизи.
Ол 1937 чылдың март 1-де Эрзин суурга төрүттүнген. Ортумак школа соонда, 1959 чылда, Тываның көдээ ажыл-агый техникумун, 1970 чылда революцияның кавайы Ленинград хоорайга профэвилелдерниң Дээди школазын дооскан. Арын-шырайында хүлүмзүрүг чайнаан, бодунуң ёзулуг хар-назынынга дүүшпес, чиик-чаагай, омак-сергек, аныяксыы-биле чыылганнарның кичээнгейин хаара тудуп, хөй чылдар дургузунда Москвада чурттап чорза-даа, бодунуң төрээн дылынга чаңгыс-даа орус сөс холувайн, арыг тыва дылга чугааланыры-биле чыылганнарны кайгаткан.
К. Бижек төрээн черинге бухгалтерлеп, экономистеп, килдис эргелекчилеп, Тыва область профэвилелдериниң янзы-бүрү албан-дужаалдарынга ажылдаан. Ол Москва совединиң Дээди кызыгаар училищезинге, Кызыгаар шерииниң академиязынга очулдурукчулап, бюрону удуртуп, РФ-тиң Президентизиниң чанында ТР-ниң төлээ чериниң кол специализи болуп ажылдап чораан. Чогаалче оруу 1962 чылда эгелээн.
Уругларның психологиязын эки билири-биле оларның сонуургалдарынга, хандыкшылынга чоок шүлүктерни бижээн болгаш уруглар номнарының чыындызын үндүрген: “Казыргы” (1983 чыл), орус дыл кырында ”Мы играем с солнцем в прятки” (1991 чыл), “Золотая коновязь” (2004 чыл).
Ооң шүлүктери республика солуннарынга, «Улуг-Хем» альманахка, «Башкы» сеткүүлге, Совет армияның «Кызыл сылдыс» солунунга, «Кызыгааржы» сеткүүлге парлаттынып үнгүлээн. Моол дылдан тыва дылче «Монголын нуу Товгоо» деп номну очулдурган болгаш тыва чечен чогаалдың алдын үүжезинге үлүг-хуузун киирген.
Чогаалчывыс амыдыралындан солун сактыышкыннарны чыылганнарга чугаалаан. Ол XX чүс чылдың нептереңгей болган кайгамчык ырызы “Алимааның” сөстериниң автору. Ол дугайында солун төөгүнү чүгле автор боду эвес, а чогаалчылар база сактып, чеди хылдыг гитараның үделгези-биле бүдүн зал чоннуң ынак ырызы “Алимааны” бадырыптарга, шупту ырлашканнарның чоргааралы, хей-аъды көдүрлүп, арыннарда хүлүмзүрүг чайнап турган.
Комбу Дойдулович-биле хоочун өгбе чогаалчыларывыс Чооду Кара-Күске, Черлиг-оол Куулар кады ажылдап чораанын сактып, чогаалчы Борис Балчый-оол оюн-баштаа-биле от-көс дег чалыы үелерни аалчыга сагындырыптарга, ол костюмун ужулгаш, ийи билээн сывырынгаш, сцена ортузунга пляскалап дүжүрдү. Изиг адыш часкаашкыннарынга үдеткен, хей-аът кирген хоочун москважывыс грузин улустуң ''Суликозун'' тыва дылга бадырыптарга, көрүкчүлер улуг таалал-биле дыңнааннар.
Москвачы чогаалчы Комбу Бижек-биле ужуражылга чыылганнарны улам каттыштырып, кижилерниң найыралын, чылыг куспаан улам доңнаштырган.
Раиса ОНДАР,
Тываның улустуң башкызы, РФ-тиң журналистер болгаш Тываның чогаалчылар эвилелдериниң кежигүнү.
«Шын» №34 2025 чылдың сентябрь 4
