2025 чылдың август 16-да В.М. Халилов аттыг Тываның күрүне филармониязының сценазынга академиктиг хөгжүмнүң база уран чүүлдүң байырлалы — "Салым-чаяанныг аныяктарның" концерти болган.
Аңаа 16 көңгүс аныяк талантылар – Россияның хөгжүм талазы-биле дээди өөредилге черлериниң доозукчулары, стипендиаттары база студентилери киришкен. Концертке олар фортепиано, баян, скрипка, домра, флейта, ксилофонга Людвиг ван Бетховенниң, Фридрих Зельцтиң, Франц Шуберттиң, Клод Дебюссиниң, Антон Арсенскийниң, Сергей Коняевтиң, Игорь Фроловтуң, Владимир Токаның болгаш өске-даа композиторларның хөгжүм чогаалдарын бедик деңнелге ойнавышаан, «Чараш карак», «Чалыы назынны» ырлашканнар.
Тываның культура сайыды Виктор Чигжит талантылыг аныяктарга кайгамчык солун концерти дээш байыр чедиргеш, оларның хөй кезии Новосибирск область база хоорайның бодунда бүгү тала-биле дуза чедирер «Кадрларны адрестиг белеткээр» төлевилел ёзугаар өөренип турарын демдеглээн. М.И. Глинки аттыг Новосибирскиниң күрүне консерваториязының ректору Вячеслав Стародубцев талантылыг аныяк-өскенге байыр чедирген: "Салым-чаяанныг аныяктарның ада-иезинге, башкыларынга мөгейдим. Хөгжүм дээрге Бурган-биле харылзаавыс-тыр. Хөгжүм силерниң чүректериңерде, чараш чуртуңарда болганындан силер эргип четпес делгемнериңерни, дүп чок дээрни ырлап тур силер. Силерниң хөгжүмнү сайзырадыр күш-ажылыңар хөгжүзүн, берге болгаш дыка нарын хөгжүмчү мергежил шилип алганыңарга четтирдим. Мындыг чараш черниң төлдери талантылыг боор ужурлуг-даа. Новосибирскиниң күрүне консерваториязы база Новосибирск облазы силерни деткиирин уламчылаар, аравыста ол харылзаалар үр болгаш үре-түңнелдиг болурун күзедим".
Концерттиң киржикчилеринге байыр чедирген соонда, Тываның культура сайыды С.В. Чигжит үре-түңнелдиг ажылы дээш Айлана Андреевна Багай-оолду, Кызыл кожууннуң Сукпак суурунуң уран чүүл школазында «домра» башкызы Шеңне Михайловна Серен-оолду шаңнаан.
Кызыл кожууннуң № 12 школазында хөгжүм башкызы Валентина Доржуевна Ондарга Тываның культура болгаш уран чүүлүнге кылган төлептиг үлүг-хуузу дээш "Культураның болгаш уран чүүлдүң хүндүлүг хоочуну" хөрек демдээн культура сайыды хөрээнге кадап бергеш, ону мактады: «Ильза урууңарны өөредип алыр дээш, өөңер ээзи Чолдак-Көк-биле Тывага ажыл-ижиңерни, ажы-төлүңерни каапкаш, Ленинградче чоруптуңар. Берге, чаныксанчыг-даа болза, күжениишкинниг ол чылдар хилис барбаан, түңнелинде Ильза урууңар консерваторияны база аспирантураны чедиишкинниг дооскаш, ам Тывада үре-түңнелдиг ажылдап чоруур-дур. Шак ындыг маадыр чорууңар дээш шаңнап тур мен».
Өөрүшкүнүң карак чаштары кылаш дишти. Валентина Ондарны чээрби ажыг чыл бурунгаар Чедер курорттуң сценазынга баянга боду үдевишаан, кайгамчык чараш ырлап турда көрген мен. Концерт соонда ону: «Мындыг чараш ырлаар кижи канчап артистей бербээниң ол? Ам чаа ырларыңарның сөзүн бижээн Зоя Донгак – мен-дир мен» – деп бодумну таныштыргандан бээр ам-даа эдержип чоруурувус бо. Ыраажы боорун авазы хоруп каарга, хөгжүм башкызы болган эжим Ильза уруун өөредип алыр дээш, Ленинград облазынга чурттап турда, май байырлалдарының бүдүүзүнде четкен мен. Ашаа Чолдак-Көк демир-орук депозунга шеверин кайгаткан ажылдап турар, а Валентина суурнуң хамык чурттакчыларын ыры-хөгжүмче хаара туткан, баянга үдевишаан, чаа-чаа ырыларга өөредип тур-ла. Дайынның хамык бергезин, блокаданы шыдап эрткен ол улуг назылыг кижилерниң хөй нуруузу херээжен чон чүгле эжимни дыңнаар, аңаа чүрээнден бердингенин ол каш хонукта көрдүм, билдим. «Маадырлыг чорук кылып тур сен, Валентина!» – дээримге, ол ынчан бодунга бүзүреп, сорук кирген кижи. В.Д. Ондар – хөгжүм башкызы боорундан аңгыда, ёзулуг ыраажы, Инга, Чойгана, Ильза үш кыстарының авазы. Ол Кызыл кожууннуң Победа, Целинное суурларының культура төптеринге хөй чыл ажылдаан. Ылаңгыя Победага ол үеде үнелевес турган хөөмейни хөгжүткен. Хөөмейге өөреткен оолдары баштай тывалавас, чүгле орустаар турган. Арай боорда тывалап өөреткеш, оон хөөмейлээрин өөреткен мен дээр кижи. Мындыг кызымак, ажылынга бердинген кижилерни эскерип, шаңнап-мактаары тоң чугула.
Тываның культуразынга, ооң регионнар аразында эптиг ажылдаарынга көскү ужур-дузалыг болуушкун дээрзин бо концерт бадыткады. Аныяк хөгжүмчүлерниң талантызынга мөгейген көрүкчүлер, аалчылар филармониядан чоруп тура, культурлуг харылзааларның ам-даа быжыгарынга база хөгжүм черниң ыраан херексевейн, хөгжүмге ынак чүректерни улам чыыра тыртып, сорунзалаарынга идегээн. Кайгамчык салым-чаяанныг бүдүш болгаш уран чүүлче чүткүл кижилерни демнештирип, келир үениң салгалын чаа-чаа чедиишкиннерже сорук киирер болзунам!
Зоя ДОНГАК, эмчи, шүлүкчү, прозаик, Россияның журналистер болгаш чогаалчылар эвилелдериниң кежигүнү, аспирант. Москва.
Чурукту интернеттен алган: yandex.ru/images/sea...
“Шын” №34 2025 чылдың сентябрь 4