СЕНТЯБРЬ 19-ТА ТЫВАНЫҢ В.КӨК-ООЛ АТТЫГ НАЦИОНАЛ ТЕАТРЫНГА ТЫВАНЫҢ СУД СИСТЕМАЗЫНЫҢ 95 ЧЫЛ ОЮНГА ТУРАСКААТКАН БАЙЫРЛЫГ ХЕМЧЕГ БОЛУП ЭРТКЕН.
Аңаа ТР-ниң Чазак Даргазы Владислав Ховалыг болгаш регионнуң суд системазының бүгү удуртукчулары, хоочуннары, шииткекчилери дээш өске-даа эрге-хоойлу органнарындан чаладып келген аалчылар киришкен.
Бо чылын 95 чыл оюн демдеглеп турар шүүгү системазының белен эвес эрткен төөгүзү 1930 чылдан эгелээн. Эң баштайгы улусчу судтардан эгелээш, чаа үениң кончуг шапкын агымы-биле деңге шынныг шииткелдиг чөптүг чорукту делгередип үндүрер, эрге-хоойлу камгалаар шүүгү черлеринге чедир сайзыралдыг орукту эрткен. Чылдан чылче суд херектери көвүдеп турар. Бир эвес 2005 чылда ниитизи-биле 45 муң херекти көрген болза, 2015 чылда 68 муң четкен. Он чыл эрткенде, бо хүннүң байдалы-биле шүүгү черлери 200 муң ажыг херекти сайгарып көрүп турар дугайында ТР-ниң Дээди Судунуң даргазы Валерий Ондар илеткелинге таныштырган.
ТР-ниң Чазак Даргазы юбилейлиг чылын демдеглеп турар регионнуң суд системазының ажылдакчыларынга байыр чедирген:
“Хоойлу мурнунга кижи бүрүзүнүң дең эргезин чедип алыры, чурттакчыларның эргелерин камгалаар болгаш хамаарышпас чорукту хандырып, ажык-чарлыг болдурары-биле 95 чыл дургузунда Тываның суд системазы белен эвес болгаш солун үе-чаданы эрткен. Чүс-чүс муң херектерни көрген. Шүүгү чериниң шииткекчилер салгалдары каш удаа солушкан. Хоойлу доктаамал чаарттынып, нарыыдаан тудум, шииткекчилерниң профессионал деңнели деңге бедип олурар. Чылдан чылче немежип турар байлак дуржулгаңар, бедик профессионал деңнелиңер болгаш кылган ажылыңарга шынчы бердингениңер моон-даа соңгаар республиканың чурттакчыларының эргелерин болгаш хостуг чоруун камгалаар, хоойлу күүселдезин быжыглаарынга дузалыг болур дээрзинге чигзинмес мен” – деп, Владислав Ховалыг чугаалааш, күрүне шаңналдарын дараазында шылгарааннарга тывыскан:
Тыва Республиканың Чазак Даргазының Өөрүп четтириишкин бижии-биле ТР-ниң Дээди судунуң кеземче херектериниң талазы-биле секретары Елена Борисовна Чамзыга, Кызылдың 8 дугаарлыг суд участогунуң эптежилге шииткекчизи Азияна Аңгыр-ооловна Монгушка, Бай-Тайганың суд участогунуң эптежилге шииткекчизи Наталья Алексеевна Ондарга тывыскан.
Тыва Республиканың Чазак Даргазының Хүндүлел бижии-биле хөй чылдарда суд системазынга шынчы бердинип ажылдаан хоочун Юрий Петрович Слободчиков шаңнаткан.
“Тыва Республиканың алдарлыг юризи” хүндүлүг атты ТР-ниң Арбитраж судунуң шииткекчизи Чечек Чигжит-ооловна Ондарга, ТР-ниң Дээди шүүгү чериниң шииткекчизи Аяна Васильевна Болат-оолга тывыскан.
“Төлептиг ажыл-ижи дээш” шылгаралдың хөрек демдээ-биле Кызылдың хоорай судунуң шииткекчизи Людмила Тимофеевна Сватикованы, Тываның суд системазының хүндүлүг хоочуну Оскал-оол Лама-Сүрүнович Салчакты шаңнаан.
“Тыва Республиканың мурнунга ачы-хавыяазы дээш” медаль-биле Россия Федерациязының Дээди судунуң халажылгада шииткекчизи Рита Сояновна Чакарны шаңнаан.
Бодунуң ээлчээнде суд системазының чүгле Тывада эвес Россия чергелиг хоочуну Рита Сояновна чыылганнарга байыр чедирип сөс алгаш, мону чугаалаан: “Тываның шүүгү системазы амгы үеде кончуг быжыг туруштуг апарган-дыр. 40 чыл бурунгаар Бии-Хем кожууннуң шүүгү черинге ажылдап эгелээн мен. Ынчан шииткекчилерниң саны 50 кижи турган. Ол үеде бис силернии дег мындыг хеп кетпейн турган бис. Ам силерни көөрүмге, дыка чараш, чоргааранчыг-дыр. Бо хүнде залда олурар улус аразында мени өөредип, харам чокка арга-дуржулгазын дамчыдып берип турган дагдыныкчым, суд системазының база бир хүндүлүг хоочуну бар. Аңаа мөгейип, четтиргенимни илередип көрейн.
Амгы үеде шииткекчилерниң саны 300 чедип турар-дыр. Республиканың эрге-чагыргазы силер бүгүдениң белен эвес ажылыңарны билип, бедии-биле үнелеп турары өөрүнчүг-дүр. Бо шаңнал чүгле мээңии эвес-тир. Ону чедип алырынга чедир өзүп мергежииринге кады ажылдап чорааным хүндүлүг хоочуннар меңээ дузалашкан”.
Чазактың күрүне шаңналдарындан аңгыда, Тываның болгаш Россияның суд системазының удуртур-баштаар черлеринден шаңналдарны эки ажылы-биле шылгараан эвээш эвес кижилер алганнар.
Шүүгү чериниң ажылдакчылары ол хүн ажыл-агыйын түңнеп, хоочуннарынга өөрүп четтириишкиннерни кылып, чөптүг чорукту, хамааты бүрүзүнүң эргелерин болгаш хостуг чоруун камгалаар, хоойлу күүселдезин быжыглаар албан-хүлээлгезин моон-даа соңгаар бүзүрелдии-биле уламчылаар сорулганы салган. Байырлыг хемчег солун концерт-биле доозулган.
Сорунза МОНГУШ.
Чиңгис СААЯНЫҢ тырттырган чуруктары.
“Шын” №37 2025 чылдың сентябрь 25
