«Соңгу чүктүң эртинелери – 2025»
Апрель 28-тен май 2 хүннеринде Тываның делегациязы Москва хоорайга «Соңгу чүктүң эртинелери–2025» деп юбилейлиг делегей чергелиг делгелге-мөөрейге киржип чораан. Делегацияда кол составты тургузуп турар Эрзин кожууннуң Бай-Даг сумузунуң девискээринде «Хайыракан» деп эвээш санныг үндезин чоннуң ус-шеверлери тергиин эки түңнелдерни чаалап алганнар.
Тываның девискээринде бактаап турар «Тос-Бөрү» каттыжыышкынның Президентизи Доржа Никитинге база ус-шеверлерниң дагдыныкчызы мастер Аракчаа Очурнуң удуртканы Эрзин кожууннуң Бай-Даг сумузунуң «Хайыракан» тожу тываларының мастерлериниң ажылдары фестивальдың делгелге экспозициязында онза черни ээлээн.
Ус-шеверлерниң улуг уран көрүлдезинге Тываны төлээлеп киржир дээн бот-идепкейжи эгелээшкинин Тыва Республиканың Националдар херектериниң талазы-биле агентилели (директору Арслан Калзан) деткип, бүгү талазы-биле чедиишкинниг ажылды чоруткан. Маңаа хамаарыштыр ТР-ниң Культура яамызы мөөрейге делгээр кидис өгнүң Москвага чедер чарыгдалдарын хандырып бергени-биле ус-шеверлерниң тиилелгеже соруу улам бедээн. Эрзин кожуун биле Бай-Даг сумузунуң чагыргалары база ниити чурттакчы чоннуң быжыг бүзүрели болгаш деткимчези аныяк мастерлерге улуг идиг болган.
Бай-Даг сумузунуң төлептиглери Төмүр, Айгуль Сайыннарның өг-бүлези тыва өгнү дерип делгээш, аалчыларны уткуп хүндүлээш, «Көшкүн улустуң эң-не эки оран-савазы» деп мөөрейге 1-ги черни чаалап алганнар. «Yндезин чоннарның чаңчылчаан аъш-чеми» мөөрейге Юбилян, Чойгана Лойгуларның өг-бүлези тыва үндезин аъш-чемниң шаандагы болгаш амгы үениң хевирлерин белеткеп көргүскеш, тиилеп үнгеннер. Тыва улустуң аас чогаалының болгаш хөөмей-сыгыттың “Көк-Даш” ансамбли (удуртукчузу Айдыс Араптан) ниити болгаш амы-хууда тергиин киржилгези дээш кайызынга-даа 1-ги черни ээлээн. Буяна Сендажы тыва хевирге аянчыдып каастап даараан идик-хепти бараалгаткаш, тергиин деп бадыткадып, 1-ги черге төлептиг болган.
Аяс Дамдын үндезин чоннарның ыры-хөгжүмүн чаа үении-биле онзагай бараалгатканы дээш 2-ги черге төлептиг болган, ол ышкаш улусчу хөгжүм херексели деп мөөрейге «алдын» холдуг ус-шевер Төмүр Сайын бодунуң чазап кылганы игили-биле 3-кү черни алган.
Тыва улустуң чайгы болгаш кышкы идик-хевин, уттундуруп бар чыдар аргаларны диргизип бараалгатканы дээш Чойгана Балдарга, сөөктен уран чазап сиилбээн ажылы дээш Аракчаа Очурга, база тыва аъш-чемни онзагай камгалааны дээш Юбилян, Чойгана Лойгу өг-бүлеге тус-тузунда тускай шаңналдарны тывыскан.
Төрээн чериниң төөгүзүн – Арзылаң Күдеректен эгелээш, Хомду дайынының киржикчизи Буян Ɵлзей (Каракпан), Тарлашкын тулчуушкунунга кол ужурну чедирген арат Самбууну база Ада-чурттуң Улуг дайынынга киржип чораан маадыр чаңгыс чер чурттуглары Айыжы Севээнни, Барба Иргитти база Багбуужап Иргитти мөңгежиткен, бо хүнде ТШО-да киржип турар эрес-дидим оолдарны алдаржыткан, уран чүүл делегейинде кол черни ээлеп турар Бригад Дүпчүрнүң чогаадыкчы ажыл-ижин таныштырган делгелгезин камгалааш, «Эң-не тергиин экспозиция» дээш тускай үнелел шаңналды база «Соңгу чүктүң көрүжү» деп мөөрейге чараш чуруктары дээш «Хайыракан» ниитилелиниң баштаар чериниң даргазы Чаяна Чыкай шаңнаткан.
Оон аңгыда, Бай-Дагның ус-шеверлериниң башкызы Байыр Балдир шары мыйызындан чазап сиилбээн «Ийи бөрү» деп тыва улустуң тоолунга үндезилээн ажылы дээш лауреат атты чаалап алган.
«Соңгу чүктүң эртинелери» делгелгеге Тываның делегациязы бодунуң киржилгези-биле республиканың культуразын, төөгүзүн таныштырып, регионнар аразының харылзаазын быжыглап, Россияның алдар-аттыг ус-шеверлери-биле арга-дуржулга солчур аргалыг болган. Ук делгелге тыва национал уран чүүлдү база улусчу ус-тывышты бурунгаар сайзырадыр база ол ышкаш республиканың туризм талазы-биле күчү-шыдалынче кичээнгейни углаарынга улуг идиг дээрзи билдингир.
Чаяна ЧЫКАЙ.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
“Шын” №17 2025 чылдың май 8
