Удавас өөредилге эгелээр

Чайның улуг чартыы эрткен, удавас өөредилге эгелээр. Республиканың школаларында болгаш уруглар садтарында чаа өөредилге чылынга белеткел ажылдары кидин түлүк чоруп турар.

Чаа өөредилге чылынга школаларның белеткелиниң, тудуглар, кадрлар айтырыы база уруглар садтарынга олуттар дугайында ТР-ниң өөредилге сайыдының оралакчызы Ольга Якушева тайылбырны кылган.

БИРГИ КЛАССЧЕ БИЖИДИЛГЕ

Бо чылын республикага ниитизи-биле 227 уруглар сады, 173 школа чаа өөредилге чылында уругларны хүлээп алыр. 7289 бирги классчы парта артынга олуруптар (баш удур санаашкыннар-биле). А найысылал Кызылдың школаларынга 3 муң ажыг бирги классчыларның ада-иелеринден билдириишкиннер кирген.

Найысылалдың 6 школазында бирги классчыларга хостуг олуттар ам-даа бар. Бирги классче бижидилгениң бирги чадазы апрель 1-ден июнь 30-ге чедир болган, а ийиги чадазы июль 6-дан сентябрь 5-ке чедир үргүлчүлээр. Ынчап кээрге бирги классчыларның ада-иелеринде уругларын чурттап турар чериниң аайы-биле бижидип алыр үе ам-даа бар. Бир эвес айтырыглар тургустунуп келзе, ТР-ниң Өөредилге яамызынче азы хоорайның өөредилге департаментизинче баарын сүмелээр-дир мен.

ШКОЛАЛАР ЧАА ӨӨРЕДИЛГЕ ЧЫЛЫНГА БЕЛЕН БЕ?

РФ-тиң Чырыдыышкын яамызындан май айда-ла рекомендацияны алган бис. Ында республиканың школаларын чаа өөредилге чылынга беленин тодарадыр чурумнуң хуусаазын айыткан. Бо хүнде кожуун бүрүзүнде чаа өөредилге чылынга школаларның беленин хүлээп алыр комиссиялар тургустунган. Ол комиссияларның составында ИХЯ-ның, ОБЯ-ның, Росхереглелхайгааралдың, өөредилге эргелелдериниң ажылдакчылары кирип турар. Чаа өөредилге чылында ажы-төлдү өөредиринге школа, ооң коллективи, школаның байдалы кайы хире беленин хынаары— эң-не чугула сорулгавыс.

Боттары котельнаялыг 247 школа кышкы одалга сезонунга белен. 100 муң ажыг тонна хөмүрнү кожууннарның өөредилге албан черлеринче дажып каапкан, ооң күүселдези 100 хуу. Кайы-бир школа кышкы үеде одаар чүүл чок арткан деп чүве кажан-даа турбаан. Кышкы үеде чылыдылга хандырылгазы үзүктел чок эртер кылдыр, баш бурунгаар хемчеглерни чоруткаш, баш удур одаар чүүлдү дажып турар.
Бо хүнде республиканың девискээринде 10 өөредилге объектизиниң тудуу чоруп турар. 2023 чылдың төнчүзүнде хары угда 4 школа ажыглалче кирер. Оларның 2-зи Кызыл хоорайга, Сукпак биле Балгазын суурларга бир-бир школалар ажыттынар. Келир 2024 чылда немей 6 школа республикага туттунар.

МАТЕМАТИКА БАШКЫЛАРЫ ЧЕДИШПЕС

Бо хүнде республиканың өөредиле албан черлеринге 188 башкы кадрлар хереглеттинип турар. Чыл санында дээди болгаш ортумак өөредилге черлерин доозуп турар башкы кадрлар хөй. Чүгле Тываның күрүне университедин безин бо чылын 300 ажыг тускай эртемниг башкылар дооскан. Ынчангаш аныяк кадрлар мергежилинден салдынмайн, чаа өөредилге чылында школаларга ажылдап кээрин идегеп, манап турар бис.

Бо хүнде Кызыл хоорайның, Бии-Хем, Улуг-Хем кожууннарның школаларынга математика башкылары херек. Ол ышкаш республиканың школаларында физика, англи база орус дыл башкылары чедишпес.

Тываның девискээринде «Көдээ черниң башкызы» деп программа чаңгыс эвес чыл боттанып турар. Ылап-ла ол программаның ачызында башкы кадрлар чедишпес көдээ черлерде хереглелдиң кезик-чамдыызын дуглап турар бис. Эрткен чылын 22 башкы бо программага киришкеш, көдээ черлерже ажылдап чораан. Бо чылын 8 башкы бо программада киржип турар. Ол дээрге эге класстар, химия база англи дыл башкылары-дыр. Оларны, акша төлевиринден аңгыда, чурттаар оран-сава-биле база хандырар.

Ол ышкаш аныяк башкыларга деткимче көргүзер бир программа — Чазак Баштыңының Грантызы. Ол деткимче база аныяк башкыларның ажылдаарынга дыка улуг идигни берип турар.

ЧИДИГ АЙТЫРЫГ

Өөредиге адырында эң-не чидиг айтырыг – уруглар садтарынче оочур. Республиканың девискээринде назы четпээн уругларның 227 өөредилге албан черлери болгаш 12 хуу садиктер бар. «Демография» национал төлевилел-биле бо чылын хуу уруглар садтарынга 150 олутту немей кылган.

РФ-тиң Чырыдыышкын яамызы «Сайзыралдың маршруду» деп программаны ажылдап кылып турарын дыңнаткан. Ол программаны дыка манап турар бис. Ооң чорудуу «Школа системаларын чаартыры» деп программага дөмей. Уруглар садтарының чаартылгазынче тускай кичээнгей херек, ынчангаш ол программаның ажылдап эгелээринге дыка идегеп турар бис.

АВГУСТ ЧӨВҮЛЕЛ ХУРАЛЫ

Башкыларның август чөвүлел хуралы бо чылын август 23-те болур. Бо чылгы чөвүлел хуралга бүгү регионнуң өөредилге албан черлериниң төлээлеринден аңгыда, национал республикалардан база аалчыларны манап турар бис. Башкылар каттыжышкыны хуралга төрээн дылдарны нептередириниң болгаш хөгжүлдезиниң дугайында айтырыгларны сайгарып чугаалажыр. Дуржулга солчулгазы биске эң-не чугула. Төрээн дыл дугайында тема – бо хүнде эң-не кол айтырыг.

Алдынай СОЯН.

"Шын" №56, 2023 чылдың июль 29