Чүге-ле ийик, «Уран кыс удазынга ораашпас» деп тыва үлегер домакты дыңнаарымга, «Кыры шимчээр, хырын тодар» деп үлегер домак база сагындырар. Уран кыстың удазынга ораашпазы дег, «алдын» холдуг шеверлер кажан-даа холу куруг олурбас. Чүге дээрге олар чүнү-даа чогаадып даарапкаш, бүдүрүпкеш, садыптар, бир болза бир-ле кижиниң хевиниң орбак-дыдыын чамап бериптер.
Сөөлгү үеде чон бүдүрген бараанын социал четки таварыштыр садып-саарыптар апарган. Чоокта чаа социал четкиге шевергини кончуг тыва национал хептер даарап турар аныяк мастер Юнна Найжапты эскергеш, редакцияже чалааш, чугаалаштым.
– Юнна Валерьевна, уран шевер талантыңарның дөзү кайыын үнген ирги?
– Миннип кээримге-ле, авам даараныр, кончуг шевер кижи. Бичиимден-не авамга дузалажып чордум. Даараныры ханымда сиңген азы төрүмелимден-не деп бодаар мен. Ада-иевистиң дөрт ажы-төлүнүң үш дугаары мен. Кады төрээннерниң аразында чүгле мен авамны дөзээн-дир мен.
Авамның шеверин дөзеп алганымга өөрүп, чоргаарланып чоруур мен. Хүннүң-не четтиргеним илередип, иштимде чугааланып орар мен. Ам бодаарымга, авам мээң сонуургалымны билгеш, школа доозуптарымга, Кызылдың 11 дугаар училищезиниң дааранылга салбырынче киирип каан. Чеже-даа бичиимден тура дааранган болзумза, ийи чыл иштинде өөренип тургаш, дыка хөй чаа чүүлдерни билип алдым. Авам меңээ херек чүүлдү билип турган боор оң. Ооң соонда, анаа-ла хенертен «Эмчи боор сен, бисти эмнээр эмчи херек» деп эгелээн. Хирези ынчан-на кадыы баксырап эгелээн. Авамның аайы-биле эмчи училищезин дооскаш, Новосибирскиниң медицина университединче кирип алгаш, чедир өөренмейн, чанып келген мен. Сонуургалым чок болганы ол. Өөренмээнимге хараадавас мен.
Бичиимде башкы болуксаар, бодумдан бичии дуңмамны-ла кончуп-кончуп башкылаар кижи мен. Бо үеде бот-өөредилге-биле ТывКУ-нуң төөгү факультедин доозуп турар мен. Чашкы үемниң күзелин боттандырып, башкы мергежилди база сонуургап, ажылдаар бодалым бар. Дооскан эртемим аайы-биле школага эмчи сестразы болуп ажылдап чордум. Күрүнеге ажылдап-даа тургаш, даараныр сонуургалым черле читпээн.
– Күрүне ажылындан үнгеш, боду бодун ажылга хаара тудар деп шиитпир үндүрери амыр эвес болган боор аа? Эгезинде черле коргуушкун турду ыйнаан?
– Ийе, ажылдыг кижи эвээш-биче-даа болза турум шалыңныг болгай. А кажан ботка ажылдаар деп шиитпир үндүргеш, ажылдан үне бергеш, эгезинде эртен мени чүү манап турарыл, бөгүн чагыглар бар-дыр, эртен, оон эртен чагыглар бар боор бе дээн ышкаш айтырыглар кижини дүвүредип эгелээр. Эгезинде уйгум безин чиде бергеш турган. Азыраар, чемгерер назы четпээн ажы-төлүвүс база бар. Ол бодалдарны ажып эртип шыдавайн, ийи неделя болганда, эмчи эжимниң дилээ-биле эмчи сестразы болуп катап база ажылдай бердим. Ооң-биле чергелештир хүлээнген чагыгларым база хөй. Хүндүс ажылдааш, кежээлерде даарангаш, шылааш, база катап күрүне ажылындан үне бердим. Бодун боду ажылга хаара тудар чорукче шилчиири амыр эвес болган. Элээн хөй чадаларны ажып эрткен мен. Бодумнуң шилип алган оруумга хараадавас, а харын-даа өөрүүр-дүр мен. Үемни канчаар чарыгдаарын бодум билир апардым. Ооң мурнунда уруум-биле кады кажан-даа хоорай кирбейн чораан болдувус. Чүге дээрге авазы үргүлчү ажылдап турар. Дыштаныр хонуктарда бажың ажылы төнмес.
Ачам мени күрүнеде ажылдавайн барган деп билип кааш, катап-катап чугаалап, сагышсырап, «Канчап ажыл чок олурар чүвел? Кандыг кижиниң бажынга ажылдавас деп бодал кирип кээр чүвел? Кандыг-даа болза ажылдан тыпкаш, ажылда!» – дээр турду. Сөөлгү үеде чөгели төнгеш, ыыттавастаан.
А өөм ээзи мени деткип, «Өскээр шуравайн, чүгле дааранырыңга-ла чедер» – деп баар. Өөм ээзи даараныр мастерскаямның дериг-херекселин четчелеп, хеп быжар улуг столду демир-биле хайындырып тургаш, кылып берген.
– Чүгле тыва хептер даарап турар силер бе азы...?
– Чоннуң чагыын езугаар даарап турар мен. Чижээлээрге, чайгы үеде кудазы болган келин кыстың эштеринге платье даарадыр дээн уруглар дыка хөй болур. Уруглар интернеттен чараш идик-хеп көрүп алгаш, даарадып алыксаар. Чагыкчының күзелин бүдүрер дээш, бүгү күжүмнү үндүрер мен. Кижилер хомудадыр хөңнүм чок, күзээни дег кылдыр даарап бериксээр мен. Бо ажылдап келгеш, черле багай чагыкчыларга таварышпадым. Чагыын алгаш, өөрүп четтиргенин илередир боор чорду.
– Мастерскаяңар кайда ирги, Юнна Валерьевна?
– Спутник микрорайонунда бодумнуң бажыңымда бир өрээлди даараныр цех кылдыр дерип алган мен. Хоорай иштинге оран-савалыг болуксаар мен. Ынчалза-даа оран-сава өртээ дыка аар-дыр. Даараныр эт-севимни, дериг-херекселимни аай-дедир дажыглаксавас-тыр мен. Кижи бодаарга, ырак черже чагыкчылар барбас-даа ышкаш, ынчалза-даа хеп даарадып алыр дээн улус ырак-даа черже албан-биле чедип кээр боор чорду.
– Ажы-төлүңерде дааранырынга сонуургалдыг кижи бар-дыр бе?
– Уруум мени дөзээн. Эге класстарга өөренип тургаш-ла, бодунуу-биле чогаадып чараш чүүлдер кылыр болган. Мээң телефонумда «Валдберис» капсырылганың корзинказынче кылыксаан чүүлдерин суп каан боор. Чинчи, шуру дээш база дааранырынга, каасталга кылырынга херек чүүлдер-дир ийин. Өртээ чеже-даа болза, албан садып бээр мен. Хостуг үезинде чагыдып алган чүүлдерин кылыр. Сырга, билзек, сумка дээш янзы-бүрү каасталгалар аймаан суг-чинчилерден дизер. Пластилинден дириг амытаннар дүрзүлери-даа кылыр. Оолдарым мени дөзевээн-даа болза, кылып турар ажылымны аажок деткиир. Даараан хептеримни четкиже салырда кедипкеш, чурукка тырттырар модельдер херек. Оолдарым ону өөрүшкү-биле кылыр. Акымның уруглары база модельдеп берип турар.
– Күрүнеден деткимче алган силер бе?
– 2025 чылда социал керээ күрүне программазынга киришкеш, дааранырынга херек дериг-херексел четчелеп алыр бодалдыг мен. Хөй функциялыг даараныр машина садып алыр дээримге, өртээ 200–300 муң чорду. Эң-не кол чүүл болза, социал керээ күрүне программазынга бренд тургузуп алыр дээш киржир деп турар мен. Эң-не кол сорулгам ол. «Чайыр Бренд» деп атты дөстүг документилиг кылдыр кылдырар планныг мен.
– «Чайыр Бренд» деп ат канчаар тыптып келген ирги?
– Чайыр, Сайыр, Лиана деп үш ажы-төлүмнүң аразындан Чайырның ады эң-не тааржыр болган. Кайызы-биле адап алырыл деп айтырыптарымга, улуг оглум дораан Чайыр деп бодунуң ады-биле адаарын сүмелээн.
Оолдарым мени ажылындан үне берген, ажыл чок дээш авазындан ыядыр ирги бе деп бодаан мен. Шынында ындыг эвес, олар харын-даа даараныр ажылымны деткиир болду. Даараан идик-хевимни сатчыр, рекламалап, модельдеп берип турар. Улуг оглувус Томскунуң күрүне университединде студент. Архитектор мергежилдиг болур кижи. Чаа-чаа идеяларны ажы-төлүм сүмелээр.
Эгелеп алган ажылымны «Чайыр Бренд» деп адаптарымга, «Келир үеде сайзырай бергенин баш удур көрүп тур мен. Сен шыдаар сен» дээн ышкаш чылыг-чымчак сөстери-биле чоок улузум мени чалгынналдырып чоруур. «Чайыр Бренд» деп бижиктиг торт-даа быжырып эккеп берген чери бар.
– Чагыкчылар силерни кайыын тып алыр-дыр?
– Социал четкилерден, ВКонтактеде хууда арынымдан хөй клиентилер кээр. Оон ыңай бир катап даараткан кижи дараазында база катап өске чагыглыг кээр. Оон ол улустуң даарадып алган хевин көргеш, чедип келир улус база бар. Ол рекламаны чон «сарафанное радио» деп чугаалажыр ышкажыгай. Ол, шынап-ла, дыка күштүг чепсек чорду. Сеткилимден шынарлыг кылдыр даараарымга-ла, клиентилер үзүлбес деп чүвени билген мен.
– Дааранып өөренип алыксаар уруглар бар боор-дур бе?
– Сөөлгү үеде эскерген чүүлүм болза, аныяк уруглар дааранып өөренип алыксаар апарган чорду. Улус өөредир деп бодал-даа меңээ турбаан. Күзелдиг уруглар боттары-ла чедип келгеш, өөредирин дилей бээр. Өөредип турар мен. Чамдык өөреникчилеримниң мени-даа ажыр дааранып эгелээнин көөрүмге, сеткилимге чоргааранчыг-даа, өөрүнчүг-даа-дыр.
А. ОНДАР чугаалашкан.
Чуруктарны маадырның архивинден алган.
“Шын” №13 2025 чылдың апрель 10
