Красноярск хоорайның чурттакчызы Борис Бриль амгы үеде Израильдиң чаа туттунган эмнелге төвүнүң коронавирустан аараан кижилерни эмнээр салбырында ажылдап турар.
– Израильде халдавырлыг аарыгдан чеже кижи аарааныл база ниитизи-биле байдал кандыгыл, Борис?
– Израильде аараан кижилерниң саны 11 400, бо хүннерге чедир мөчээн кижилерниң саны 110 четкен, аар байдалдыг кижилер 160, тындырар аппарат дузазы-биле тынып турар кижилерниң саны 120 хире. Коронавирустан аараан кижилерниң 81 хуузу бо аарыгны чииги-биле эртип, азы болза аарыгның демдектери билдиртпейн эрте берип база болур.
– Силерде карантин азы бот-изоляция чурумун киирген бе?
– Бистерде карантинни долузу-биле киирбээн. Бажыңдан 100 метр ырак үнүп, садыгларже аъш-чем садып үнүп болур. Автомашина иштинге чүгле 2 кижиден хөй кижи олуруп болбас. Кудумчуларга масканы албан кедер. Хөй кезии садыглар хааглыг, чүгле бичежек садыглар ажылдап турар. Аптекаларже ийиден хөй кижилерни киирбес, садыгларже кирер эжик аксында эъдиниң изиин хынаар кижилерни тургузуп каан. Кижилерниң аразы 2 метр болур ужурлуг.
Чурттакчы чон карантин чурумун сагып, аажок кичээнгейлиг чоруп турар. Ынчалза-даа оларның аразында тоомчага албайн турар кижилер база бар. Ажыл-агыйы үзүктел чок чурумга хамааржыр хамаатылар ажылдап турар. Шыңгыы карантин тургустунмаан. Чуртче кирер кызыгаарларны эрте хаапканывыстан, аарыг нептереп, өөскүвес боор дээрзинге идегээр-дир бис.
– Израильде коронавирустан аараан кижилерни канчаар эмнеп турар силер?
– Статистика езугаар аарыгның баштайгы демдектери илереттинген кижилерниң 97 хуузунуң эъдиниң изии улуг болур. А аарыгның баштайгы демдектери илереттинмээн кижилерге хамаарыштыр алыр болза, оларның эъдиниң изии улуг эвес болур. Оларның аразында 67 хуу кургаг чөдүлдүг, 36 хуу хоорлуп турар чымчак чөдүлдүг болур. Шыңганнар ыстап аарыыры 67 хуу. Бир эвес 5 хонук эрткенде, аарыгның бо демдектери эрте бээр болза, анализтерни дужаар. Бир эвес анализтиң харыызы казыыр болур болза, эртенги хүнче база катап анализти дужаар, бир эвес анализтиң харыызында вирус чок болур болза, үндүр бижиптер.
Аарыгның баштайгы демдектеринден алгаш көөрге, хөй кезиинде эът изиир база тыныш чедишпестээр болуп турар. Кадыкшыл яамызының доктаатканы саналдары болгаш эмнээр дугайында протоколу езугаар маляриядан эмнээр эмнерни бижип берип турар мен. Ынчалза-даа бо тода инструкция эвес-тир, чүге дизе бо аарыгның дорт эмнээшкинин бис билбес бис. Герпестиң азы цитомегаловирустуң вирузун бис эмнеп шыдавас болгай бис, СПИД, грипп вирузун эмнээр эм чок. Бо вирустар барык эмнеттинмес. А бо коронавирустуң вирузу чаа-ла ийи ай болуп турар, олар кижилерге шуут чагыртпайн турар, олар кижилерниң мурнунда-даа база оларның соонда-даа артып калыр. Ол ышкаш бо вирустар шуут дириг организмнер база эвес болуп турар.
– COVID-19-ту эмнептер эм азы аңаа удур тарылга тыптып келир арга бар бе?
– Коронавирустар дээрге элээн каш аарыглар бөлүү-дүр, ынчангаш ону эмнептер эм чок. 2002-2003 чылдарда нептереп тывылган атипичная пневмония эпидемиязы база коронавирус-тур, ынчалза-даа бичии-ле өске хевири. Чаа коронавируска хамаарыштыр алырга, бо аарыгны чыпшырып алганындан эгелээш, билдинип келиринге чедир эскет чок чоруур үези ортумаа-биле – 5,1 хонук, аарыгның даштыкы демдээ – 1,2 хонук болгаш илереттинип кээр. Бо дээрге ортумак көргүзүглери-дир. Аарыгның даштыкы демдектери илереттинип келген-даа болза, COVID-тен аарый бергенин кижи билбес болуп, а ол алды хонуктуң дургузунда та чеже кижиге ук аарыгны халдадып, чыпшырып каап болур. Ынчангаш бо хүннерде чаңгыс-ла эмнээшкин – кижилер-биле ужуражып, аай-дедир чорук кылбайн, аңгыланыры.
– Коронавирустан аарааш¸эттине берген-даа болза, ооң соонда тыныш органнары хоочурап аарыыр болур деп билиишкиннер шын бе?
– Бир эвес аарыгны аар эрткен болза, өкпе кемдээшкинге алзып, некроз (кезек тканьнары өлүгленип каар) болурга тыныжы чедишпестеп болур. Ынчалза-даа оон корткан херээ чок.
– Бир эвес кижилер шупту коронавирустан аарып кааптар болза, аңаа удур иммунитеттиг апаар бис бе?
– Бо аарыг кижиниң мага-бодунуң иштинге кайы-хире үр чоруурун бис билбес бис. 2 неделя, бир ай азы та бүгү назынывыста чоруп кээрге-даа, бис аарбас болур чадавас бис. Азы болза өскерлип (мутация) болур. Бо вирус 15 хонгаш-ла өскерлип турар.
– Ындыг болза бисте келген вирус Кыдатка, Уханьга турган вирустан ылгалдыг болуп турар бе?
– Амгы үеде вирустуң үш хевири бар: кыдат, европейжи база кыдат вируска чоок американ вирус. Олар шупту бичиилеп өскерлип турар. Бо вирусту чүге дириг амытандан тыптып келген деп турарыл? Ол дириг амытанның мага-бодунга черле чораан, муң-муң чылдар дургузунда бичиилеп өскерлип келгеш, кижилерниң организминче шилчий бээр аргалыг апаргаш, кижилер аразынга чыпшынып турар кылдыр өскерлип, тывылган. Ынчалза-даа бо тодаргай харыы эвес-тир, чүге дизе вирус чаа-ла ийи ай болуп турар деп сагындырып каайн.
– Карантин азы бот-изоляция чуруму чүге херегил?
– Чүге дизе бисте бот-изоляциядан өске оон өске эмнээшкин чок. Ийе, экономика байдалынга бо чүүл нарын айтырыг болуп турар деп дыка эки билип тур мен, ынчалза-даа чаңгыс-ла камгалалывыс – карантин. Силер бодуңар аарбайн барып болур силер, ынчалза-даа чоок улуг назылыг кижилериңер азы танывазыңар-даа кижиге силер билбейн чыпшырып каап болур силер.
– Коронавирустуң айыылы кандыгыл?
– Өкпениң эът-шыңганнары дегдириптерге, кижиниң тыныжы чедишпестей бээр. Ынчангаш тындырар аппаратты база кижиниң байдалын көрүп тургаш кожар. Өкпениң тканы чок болза, кислород база эртпес болур. ЭКМО аппарадын панацея (шупту аарыглардан эмнээр чүүл) деп турарлар – ол дээрге панацея эвес-тир. Бо аппаратты шагдан тура ажыглап келген, ынчалза-даа бо аппаратты аарыг кижиге ажыглааш уштуптарга, боду тынып турар апаар деп чүүл шын эвес. Чамдык таварылгаларда аараан кижиниң өкпези эстип калган болуп болур, ынчангаш нарын айтырыг тургустунуп келир. Мындыг кижини ЭКМО аппарадындан адырыптар болза, 5-10 минута болгаш чок апаар.
– Коронавирус халдавырлыг аарыы сезоннуг аарыг аппарып, чылыг дүжүп кээрге эртип каап болур бе?
– Канчап билир, ындыг магадылал база туруп болур. Коронавирус аарыын шинчилээр эң улуг төп АКШ-та Джон Хопкинстиң университединде турар. Аңаа шупту шинчилелдерни 21-26 градус температурага кылып турган. Бистерге эрткен неделяда агаарның температуразы 40 чедип турда безин аарыг кижилерниң саны эвээжевээн. Бир неделя болгаш чаъс чок мындыг агаар октябрь-декабрьга чедир турар. 1-2 неделя болгаш, кандыг болуру көстү бээр.
– Чүү деп бодаар силер, бо бүгү чүүл кажан төнерил?
– Чугаалап шыдавас мен. Бир эвес аарыг өөскүп нептеревес болза, бир ай болгаш. Мен бодум безин сентябрьдан бээр агаар ужудуушкуннары ажыттынып, самолеттар ужуп эгелээрге, Красноярскче чангаш, балыктазымза деп бодап тур мен (каттырар). Бир эвес Кыдаттың дуржулгазындан алыр болза, Уханьда шупту кижилерни 3 неделя дургузунда кайнаар-даа үндүрбейн, хаап каапкан соонда, аарыг чавырылган. А бисте-даа, силерде-даа хүлээп алган чурум чартык хемчеглерниң чартыы-дыр. Мен болзумза каяа-даа шыңгыы карантинни киирерин негээр ийик мен.
– Ындыг болза, аарыгның кидин-түлүк үезин эрттирипкеш, сула салдынып болур бис бе?
– Аарыгның кончуг дүшкүүрлүг үезин эрттирипкеш, сула салдынып болур. Бир эвес аарыг кижилерниң саны немежип-ле турар болза, кадык камгалалының системазы ону шуут угбайн баар, ооң түңнелинде кижилерниң өлүп-хораары көвүдээр. Кижи бүрүзүн эмнелгеже сөөртүр болза, шынап-ла угбайн баар, ол дээрге-ле хай-халап-тыр. Бодап безин көрүңерден, бир эмнелгеже 11 муң аарыг кижини канчап-даа хүлээп алыр арга чок болур.
– Аарыгның кидин түлүк дүшкүүрлүг үези кажан болур база кажан төнерил деп канчап билип алырыл?
– Дүшкүүрлүг үези дээрге-ле аараан кижилерниң саны өзүп, немежип турары болур. Бир эвес хүнүң-не 18-20 хуу болза, дүшкүүрлүг чадазынче чоокшулап орарывыс болур. 12-13 хуу болза, чавызап турары болур.
– Бир эвес анализтерни акша төлээш, кылдыртып алыр арга тыптып келзе, ону кылган ажыы бар бе?
– Силерниң чуртуңарда кандыг тестилер ажыглап турарын билбес мен. Ынчалза-даа оларның аарыг илередир чадазы чавыс болуп болур. Харыызын 2 азы 5 минута болгаш бериптер шыырак тестилер база бар, ынчалза-даа оларны хөй кезиинде АКШ-та ажыглап турар.
– БЦЖ тарылгазы шынап-ла коронавирустан камгалаар дээрзи шын бе?
– Ол чүгле ындыг бодал-дыр, шынзыткан ажылдар чок. Та ийе, та чок.
– А малярияга азы ВИЧ-ке удур эмнер дузалаар бе?
– Мээң бодалым-биле ВИЧ-тен-даа, малярияга удур-даа эмнерде улуг-ла дуза чок. Коронавирустан аарый бээрге арбидол ижиртир деп чүүл шуут каргыс езу-дур. Чеснок, женьшень, имбирь база ажык чок. Олар чүгле садып турар кижилерге ажыктыг, оларның экономиктиг байдалын көдүрүп турар.
– Таакпы тыртар кижилерге бо аарыгның айыылы улуг бе?
– Таакпы тыртар кижилерге аарыгның чыпшынар айыылы чавыс, а бир эвес аарый бээр болза, аарыг аар эртер.
– Аарыгның вирустары 15 хонгаш-ла өскерлип турар дидиңер, ындыг болза тарыткан ажыы бар бе?
– Ол дээрге эң биче өскерлиишкиннер-дир, ынчангаш коронавируска удур тарылга болза, черле тарыдып алганы дээре. Черле ниитизи-биле кандыг-даа тарылганы алырга эки.
– Организмниң халдавырлыг аарыгга алыспас болгаш аңаа удур демисежир аргалыын канчаан бедидип ап болурул?
– Организмниң халдавырлыг аарыгга алыспас болгаш аңаа удур демисежир аргалыын кандыг-даа эмнер камгалап шыдавас. Ындыг эмнер бар-даа болза, ол анаа реклама-дыр. Кижи чүгле шын чемненип, спорт-биле хандыкшып тургаш, хөй суг ижип, кадык чаагай амыдыралды сагыыр болза, организм кандыг-даа аарыгларга белен алдырбас болур. Чунар бажың барып, канчаар-даа бодун додуктуруп болур. Арагадан ойталаар, арага кажанда-даа иммунитетти быжыглавайн чораан, быжыглавас-даа. Арага эмневес, арага чүгле үрегдээр. Арага-биле холдарны аштап чодары таарышпас, аңаа 70 хуулуг спирт херек.
– Оон ыңай кандыг профилактика хемчеглери барыл? Арынга камгалал маскаларын кедери дузалыг бе?
– Камгалал маскаларын кедери чугула, ол агаарда ужуп турар дамдыларның тарап көвүдээрин болдурбас. Холдарны 70 хуу этилдиг спирт холумактыг хлоргексидин-биле аштап болур. Мирамистин дузалап шыдавас. FDA деп сайт бар. Ол дээрге делегейде бүдүрүп үндүрүп турар эмнерниң шынарын хынаар американ ассоциация-дыр. Бир эвес кандыг-ла бир эм шинчилелди эртпейн барган болза, бүдүрүкчүзүн судтаар. Сайзыраңгай чурттарда мындыг арга-сүмелерни дыка сагыыр. Шинчилелди эрткен эмнер аразында мирамистин-даа, арбидол-даа чок. Россияда европейжи арга-сүмелерни ажыглап турар. Ынчангаш эмчиге кирерге арбидол бижип бээр. Ындыг байдалда силер эмчиңерден арбидол-биле эмнеп болур деп, эмчилер ассоциациазының протоколун көргүзүп көрүңерем деп дилеп болур силер, азы FDA сайтызындан көрүп болур силер.
ngs24.ru-дан Алена Лагбы очулдурган. #Шын