“Чылдың башкызы – 2023” профессионал мергежил мөөрейиниң “Чылдың эр башкызы база дагдыныкчызы – 2023” номинациязында Тываның школаларындан 22 эр башкы киржип турар. Оларның аразындан Ак-Довурактың “Өлчей” лицейинде англи дыл башкызы Владлен Донгактың ажыл-ижин болгаш кичээлге белеткелин сонуургадывыс. Ол 2021 чылда ТывКУ-нуң англи дыл салбырын дооскаш, төрээн лицейинде ийи чыл дургузунда уругларга даштыкы дылды өөредип турар.
Мөөрейниң онзагай чүүлү класс шактарының темазын киржикчи бүрүзү төлге аайы-биле үлежип алыр. Организакчылар “ТР-ниң башкылар билии бедидер инситуттуң” дыңнадып турары-биле, башкылар бердинген темаларынга белеткениринге үе эвээш-даа болза, кичээлин шынарлыг эрттирип турар.
Владлен Донгакка “Маадырлыг болгаш эрес-дидим чоруктуң арыннары” деп тема таварышкан. Ооң чугаалап турары-биле, класс шагы өөреникчилер-биле чугаа хевиринге эрткен: тускай шериг операциязының киржикчилери – Россияның Маадыры Мерген Донгактың, Каң-Демир Лопсан-Комбунуң маадырлыг чоруун болгаш оларның албан-хүлээлгелериниң дугайында айтырыгларны сайгарышкан.
Ол ышкаш 2004 чылда Беслан хоорайга террористерден уругларны камгалаары-биле, сентябрь 3-те амы-тынындан маадырлыы-биле чарылган Андрей Туркинниң эрес-дидимин, оон ыңай тайбың үеде маадырлыг чорукка төлептиг улуг-биче кижилерниң эрес-дидимин сайгаржып чугаалашкан.
Чижек кылдыр, Эне-Сайга дүжүп турган ытты сугдан камгалаан ТывКУ-нуң сургуулу, Хову-Аксынга 12 харлыг Начын Седип-оол 6 биле 4 харлыг бичии уругларны өрт айыыл-халавындан база 12 харлыг Ай-Демир Монгуш Хемчик хемге сугга дүжүп турган уругну камгалаан. Олар база айыыл-халаптан чалданмас, эрес-дидим кижилер дээрзин Владлен Донгак чугаалап турар.
Ол ышкаш класс шагынга башкы өөреникчилер-биле маадырлыг кижиниң шынарларын кичээл үезинде сайгарган. Ол дээрге эрес-дидим, кээргээчел, дузааргак сеткилдиг кижи дээрзин өөреникчилер демдеглеп турар.
Владлен Сергеевич чаа-ла 25 харлыг. Ооң башкы болурунга школага англи дыл башкызы Аяна Адыгаева улуг салдарны чедирген. Амгы үеде олар чаңгыс коллективте англи дыл башкылап турарлар.
- Башкым Аяна Александровна хөглүг болгаш ажык сеткилдиг кижи. Ооң кичээлинге хостуг алдынып, чазыптарындан кортпас турдум. Башкымның кончуттунуп, шыжыгып чораанын черле сагынмас мен. Кичээл үезинде теманы бөдүүнү-биле билдингир кылдыр тайылбырлап бээр.
Университетке башкым дыл эртеминиң кандидады, даштыкы дылдар факультединиң доцентизи Оюмаа Чыпсымаа-биле курс болгаш диплом ажылын кады бижип турган бис. Хөй кижи мурнунга хостуг чугааланырынга башкым өөредип каан – деп, ооң башкы болурунга үлүүн киирген хүндүлүг башкыларының дугайында маадырым чугаалады.
Школага чалгаараар чай чок, үргүлчү бир-ле чүүлдү кылып, анаа олурбас, кылыр ажыл хөй деп ажылының дугайын башкы чугаалады. Ол 2022-2023 өөредилге чылында 5-ки классчыларны класс удуртукчузу кылдыр хүлээнип алган:
- Клазымда 19 өөреникчи бар. Олар-биле ажылдаарга солун, олардан кижи хөйнү билип алыр. Бо таварылгада чүгле башкы өөредир эвес, өөреникчилер база башкыны билир чүүлүнге өөредир болур. Эң-не бөдүүнү-биле олардан кудумчулар аттарын өөренип алган мен. Оон ыңай чуруттунарынга база мени олар өөредип турарлар. Чүл дизе, оларның немелде бөлгүмнерде өөренип турар билии, биске бодаарга, хөй.
Ооң көрүжү-биле башкы кижи, бир дугаарында, бодунуң эртемин эки билир ужурлуг. Өөреникчилер болгаш өске кижилер мурнунга ажык болуру кол. Башкы хостуг алдынарга, өөреникчи аңаа бүзүрээр, бодалын илередиринден азы айтырыгга харыылаарындан кортпас. А бир эвес кылыктаныр болза, өөреникчилер ооң чугаазын дыңнавайн, хая көрүнгеш, чоруй баар деп, ол башкының чугула кол шынарларын демдеглеп турар. Башкының дузазы-биле өөреникчилер өске улус-биле чугаалажырынга база өөренип алырын ол чугулалап турар.
Владлен Сергеевич башкылаарындан аңгыда, баскетбол ойнаар, балыктаар, танцы-самнаар, гитарага ойнаар, аян-чоруктаарынга ынак.
Ооң бодалы-биле, англи дылды өөренип тура, частырыг кылырындан кортпайн, бар күжү-биле чугаалажып чоруур болза, черле өөренип алыр.
- Кижи чазып чорааш, чедиишкинни чедип алыр. Частырыг чок деп кижи чок. Төрээн дылывыска безин чазып чоруур болгай бис. Ылаңгыя даштыкы чурттуң дылынга частырыглар ыяап турар. Англи дыл башкылары боттарывыс база чазыптар бис. Кол-ла чүүл, оон кортпас база девидевес. Хостуг чугаалажыр, англи дылга ырылар дыңнаар, кинолар көөр, номчуттунар.
Сонуургалдыг кижиге англи дылды өөренип алыры белен. Ында кандыг-даа нарын чүүл чок. Орус дылга бодаарга, англи дыл өөренири черле чиик - деп, башкы сүмелеп турар.
/ Алиса ДОНГАК.
