2025 чылда төөгүлүг «Шын» солунувустуң 100 харлаар юбилейи, Улуг Тиилелгениң 80 чылы, уруглар солуну «Сылдысчыгаштың» 80 чылы, Тываның Ю.Ш. Кюнзегеш аттыг ном үндүрер чериниң 95 чыл ою база Чөөн-Хемчик — Даа кожууннуң 260 чыл ою дээш дыка-ла хөй байырлалдар болур.
Мен «Шын» солунну шаанда неделяда 6 катап үнүп турганындан эгелээш, чагыдып ап чоруур мен. Бодум библиотекарь эртемниг кижи болгаш, библиотекамга ону көктеп, библиографтыг справкаларны-даа хереглээн улуска «Шын» солундан тып берип чораан мен.
Оон ыңай бир бижиксеп турар чүүлүм, ачамның кады төрээн дуңмазы Николай Кочааевич Таваа-Самбуу «Шын» солуннуң кол редактору болуп ажылдап чорааны база солун. Н.К. Таваа-Самбуунуң редакторлап турган солуну 100 чылдап турда, ооң дугайында бижиири артык эвес боор деп бодал-биле бижидим.
Николай Кочаевич бодунуң үезинде шыырак эртем-билиглиг кижи чораан. Өөнүң ишти, 2 уругларының авазы орус омак-сөөктүг Ольга Алексеевна Тава-Самбу-Петракова Кызылга совпартшколага, башкы училищезинге база анаа школаларга орус дыл башкылап ажылдап чораан улуг башкы-ла болгай. Ооң совпартшколага өөредип турган өөреникчилери даргалар болуп ажылдап чорааннар.
Бис Николай Кочаевичини Таваа акым дээр бис. Ол Ленинниң номнарын орус дылдан тыва дылче очулдуруп турган. Чижээлээрге, «Материализм и эмпериокритицизм», «Овод» («Шаашкак»), «Честь смолоду» («Аныяаңдан адың камна») дээш өске-даа номнарны, ол ышкаш бичии уругларга «Что бывало?» («Чуу болуп турганыл?») деп номну тыва дылче очулдурган. Өөнүң ишти Ольга Алексеевна орус дыл башкызы болгаш база дузалажып турган.
Николай Кочаевич Алдан-Маадыр аттыг чурт-шинчилел музейинге килдис эргелекчилеп база ажылдаан, хөгжүм-шии театрының директорунуң оралакчызынга, Тываның автотранспорт бүдүрүлгезиниң эргелелинге оралакчы директорлап ажылдаан. Колдуунда-ла удуртур ажылдарга ажылдап чораан кижи.
Ийи уруунуң улуу Татьяна Тава-Самбу Томскунуң эмчи институдун дооскан. Татьяна Николаевнаның өөнүң ээзи Германияга совет шериглерниң командири болуп, хөй чылдар иштинде ажылдаан. Ам Кострома хоорайда чурттап чоруур, авазы ол уруунуң өөнге Костромага чок болду. Оглу Анатолий турган болза, ам бо апрель 20-де 80 харлаар, мээң-биле чажыт кижи. Ол Омскунуң күш-ажылдың Кызыл тук орденниг Сибирьниң Куйбышев аттыг автоорук институдун дооскаш, Кызылга автотранспорт эргелелиниң даргазы болуп ажылдап чорду.
Таваа акымның төөгүзү дыка солун. Бир-ле катап акым Барыын-Хемчикче сургакчылап бар чорааш, олурган самолёдундан Чыраа-Бажының адаанга азы Кызыл-Шанчыг үстүнге өглүг чурттап орган ада-иезинге берге үеде шай, таакпы, улуг борбак ак чигирлер, оол дуңмаларынга чүвүр, хөйлең даарап берзин дээш, даалымба база оон-даа өске аъш-чемни, чагааны самолёдундан октап берген. Чагаада «Самолёт хондурар чер чок-тур» деп бижээн болган. Ынчан шай, таакпы безин тывылбас үе турган.
Кырган-ачамның шын ады Кочаа, шолазын Астыкпан дээр. Астыкпанның дарга оглу самолёттан аъш-чем, шай, таакпы октап берген деп чар Чыргакы унунга дораан тарай берген. Кырган-авамдан хайындырып ижер шай дилеп кээр улус-даа эңдерилген. Хөөкүй кырган-авам дилеп келген улуска шайны улдуңнап, кечимнеп кызып чедиштирип-ле орда, шайы дораан төнүп калган.
«Шынывыстың» юбилейлээн чылында редакторлап чораан Николай Кочаевичиниң дугайында бижээним черле артык эвес боор.
Ол ышкаш «Шын» солунну неделяда 1 үнер кылдыр кылып каанынга дыка таарзындым. Кончуг-ла эки-дир. Ол дээш солун ажылдакчыларынга четтирдим, ынак солунувус ам-даа сайзырап, чонунга ам-даа бараан болурун күзедим.
/ Виктория ПЮРЮНА.
“Шын” №3 2024 чылдың январь 30