Россия Федерациязының Президентизи Владимир Путинниң 2020 чылдың апрель 22-де үнген № 239 дугаарлыг айтыышкынында «Апрель 4-тен апрель 30-ге чедир ажыл хүннерин соскаткан, шалыңын хевээр арттырар дээн», ийе, ол чүгле бюджет ажылчыннарынга көрдүнген деп чүвени чон билип турар. А бистер ышкаш чүгле боттарының кирип келген орулгазы-биле амыдыраар деп чүвени көдээ ажыл-агыйда ажылдап турар ажыл-агыйлар ону эки билир.
Бо-ла айтыышкынның 4 дугаар пунктузунда чамдык чүүлдери биске хамааржы бээр, ында айтып турары болза: Мал ажылынга хамаарышкан болгаш көдээ ажыл-агыйында аъш-чемни болбаазырадып, ону садып-саарып, чонну хандырып турар ажыл-агыйларны ажылдаар кылдыр тургускан. Сезоннуг ажылдар: мал оолдаашкынының, чер ажылдары (часкы тарылга), тарып боозадылга дээш мал эмчилериниң үзүктел чок ажылдаары көрдүнген.
Чонну аъш-чем-биле хандырып турар үеде чогуур черлерден чөшпээрел бижиктерни ап, бүгү чурумнарны, коронавируска удур сагып тургаш, кылырын шыңгыызы-биле айыткан.
Бистиң күрүнениң унитарлыг бүдүрүлгези «Мөген-Бүренде» мал оолдаашкыны апрель 30-де доостур. Бо сезон үезинде малчыннарда 70 сакманщиктерни хаара туткан, ооң кырындан малчыннар 103 кижи бар. Коргунчуг халдавырлыг аарыгдан камгаланып, аалдарда чанып келген өөреникчилер база студентилер, өске черден келген ажы-төлдүг төрелдери дузазын кадып турар.
Кадарчы аал бүрүзүнде бар. Бир малчын аалда 10-15-17 кижи чедип турар, ындыг таварылгада көдээде чонну ашкарар-чемгерер талазы-биле байдалдар ажыл-агыйга элээн аартап турар. Ынчангаш далган, тараа болгаш амыдыралдың хүн бүрүде херек барааннары (мүн чеми, чигир, шай) дээш, чем аймаан аалдарже чедирерде бензин, дизтопливо үспес дээш, артыкшылдыг малывысты, сарлык, шарыларны соп белеткээш, Кызыл хоорайга ийи удаа эккеп саткан бис.
Бистиң суурда коронавируска удур бот-камгалалды сагыыр дугайында чугаалап, чонга камгалал маскаларны үлеп, суур хоорайлар аразынга аргыжылганы шыңгыырадыры-биле кожууннуң болгаш сумунун даргалары база кижи эмчилери каттышкан дежурство постуларын ийи кезек девискээрде тургускан. Олар доктаамал ажылдап турар. Суур иштинге шимчээшкиннерни эвээжедип, арагалаар чорукту шуут болдурбазы-биле, маска кедерин чурумчудуп, суму даргазы Чаян-Маадыр Михайлович сумунуң активтери-биле кады хүннүң-не хайгааралга ап турар.
Апрель 20-ниң хүнүнде Мөген-Бүрен КУБ ажылчыннарга үлээр аъш-чем аймаа эвээжеп төнүп турарга, ону садып алыры-биле 6 сарлык эъдин Кызылга садары-биле белеткеп эккелгеш, Көдээ ажыл-агый яамызындан дилег кылган бис.
Көдээ ажыл-агый яамызының улуг херим иштинге садып саарарга эптиг садып алыкчыларны эвээштеп тургаш киирер, ынчангаш Көдээ ажыл-агый яамызының талазындан улуг дузаны көргүскен. Эът садып келгеннер: эът, сүт болбаазырадыр цехтиң ажылдакчылары. Олар кандыг-даа үеде халаттарлыг, хол хаптарлыг, маскаларлыг турар улус. Ынчалдыр эъдивисти 1 шак хире үеде саткан бис.
Кызылдың чурттакчы чонунга бистиң эъдивисти садып ап, акша киирип бергени дээш, четтирдивис, ол-ла кирип келген акша-биле аъш-чем болгаш коронавирус үезинде чоннуң баш удур камгаланыр, арыгланыр херекселдерин четчири-биле алдывыс. Чогум бистиң эъдивис өртээ чайын-даа, кыжын-даа, күзүн-даа өскерилбес 1 килде 250 рубль. Бо ажылды биске организастажып бергени дээш, Тываның Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызының аныяк сайыды Айдың Чечен-ооловичиге, ооң ажылдакчыларынга Мөген-Бүрен чонунуң мурнундан четтирдивис, ооң мурнунда оралакчы сайыдывыс Аян Борисовичиниң организастааны боттарының акшазы-биле бисче картошка саткаш чоргусканы дээш база четтирдивис. Ол картошканы база кадарчыларга үлээн бис, ол болза дыка улуг дуза-дыр, өршээзин.
Көдээ ажыл-агый яамызының аныяк даргаларын бактап, оларның эки кылып турар ажылдарын шүгүмчүлеп турбайн, «билииң оон өрү болза, оларга сүмеле», акшаң хөй болза, малчыннарга материалдыг, моральдыг дузаң көргүс.
Бисте чүү боор, акша-копеек киирип алыр дээн улуска оочур кымның болдур, ооң албан дужаалы чокка акшалыг-ла болза, дүрген садарын бодаар бис. 6 сарлык эъди садыптарга, четпейн барган улус ону артыктап, интернетче хөй меге-хоп бижип турбайн, «менде четпейн барды, ам келир болзуңарза, меңээ эккеп көрүңер» дээш адрезин, эъдиниң килин бижидип алган болза, чөптүг херек.
Черле эпчок-тур, чонум, бистиң бичии садыпкан эъдивиске улуг даргаларның адын бижип каанын кайгап тур мен, ол улуг даргаларывыстың кылыр ажылдары ол эвес, олар оон-даа коргунчуг чай-чапсар чок ажылдап турар, коронавирус дээш, кайы хире хемчеглерни ап турар-дыр, ооң-биле кады Тываның сайзыралы дээш, соңгаарлаттынмас ажылды чорудуп турарын силер төпте улус бистен артык билип тур боор силер.
Улусту черле дорамчылап, бактап бижиирин соксадып көрээлинер, кедизи барып, «өрү дүкпүрген дүкпү башка дүжер» дээр. Ол-бо деп сөглеттинмейн, «сен меңээ, мен сеңээ» деп эптиг чурттап, коронавирусту ажып, амыр-тайбың чоруулуңар, тыва чонум!
Өшкү-Саар Ооржак, Мөген-Бүрен КУБ-туң директору. #Шын
