Шүлүкчү, прозачы, очулдурукчу, шиичи – Тываныӊ улустуӊ чогаалчызы Екатерина Туктуг-ооловна Танова – бо хүннерде мугур 90 харлап турар. Тыва радиотелекомитединиӊ даргазыныӊ оралакчызы, «Шын», «Тыва Республика», «Тываныӊ аныяктары» солуннарыныӊ литературлуг ажылдакчызы, Тываныӊ хөгжүм-шии театрыныӊ даргазы база Кызылдыӊ башкы институдунга башкылап, деканнап дээш каяа ажылдавайн чораан дээр!
Екатерина Танова 1930 чылдыӊ март 27-де Сүт-Хөл кожууннуӊ Кара-Чыраа сумузунга төрүттүнген. Суг-Аксы, Кызыл-Тайга сумуларыныӊ школаларынга эге классты өөренгеш, Кызылдыӊ ийи дугаар ортумак школазын дооскан. Москвада Ломоносов аттыг күрүне университединиӊ аспирантуразын чедиишкинниг дооскаш, төөгү эртемнериниӊ кандидады болган.
1951 чылда бир дугаар бижээн «Дамырак» деп шүлүктер чыындызын 1964 чылда орус, украин, моол, якут, немец, алтай дээш өске-даа дылдарже очулдурган. Тыва дылче С. Михалковтуң, С. Маршактыӊ, А. Бартонуӊ болгаш Т. Шевченконуӊ И. Тургеневтиӊ «Бүдүүзүнде» деп романын база тыва дылче очулдурганы – ооң профессионал ɵзүлдезин тодаргай кɵргүскен. Екатерина Туктуг-ооловна чээрби ажыг номнарныӊ болгаш шүлүктериниӊ база ырыларыныӊ автору.
Өскен-төрээн чери Сүт-Хөлдүӊ чурумалын база ооӊ чонунуӊ езу-чаңчылдарын, Алдан-маадыр өгбелериниӊ эрес-дидим, маадырлыг чоруун даады-ла чырыдып чораан. Е.Т. Танованыӊ бодунуӊ улуг акызынга, фронтучу – Монгуш Чылбакка тураскаадып, бичии уругларга бижээни «Акым дугайында тоожу» деп чогаалы ооң баштайгы базымнарын улам дыңзыткан. Акызыныӊ маадырлыы-биле тулчуп чораан черинге, Украинада Ровно хоорайга барып, ооӊ дайынчы эш-өөрү-биле ужуражып тургаш, шын каракка чуруттунуп келир болуушкуннарны чыып бижээш, төрээн кижизинге ынакшылын бадыткалдыг көргүскен.
Екатерина Танова он ажыг шиилерниӊ болгаш «Тыва школаларныӊ ийиги клазынга номчулга ному (2002)», «Тыва төөгүзүнге номчулга ному, 3-4 класстарга (2004)» өөредилге хрестоматияларыныӊ, «Тываныӊ периодиктиг парлалгазы (1924—1944)» монографияныӊ автору.
Тыва Республиканыӊ алдарлыг башкызы, билдингир композитор Альберт Танов-биле өг-бүлени тудуп, үш оолду кижизиткеннер. Ам бо үеде Е.Т. Танова алды уйнуунуӊ ынак кырган-авазы. Өөнүӊ ээзи Альберт Танов база оглу Тыва Республиканыӊ культуразыныӊ алдарлыг ажылдакчызы Вячеслав Танов ооң хөй-хөй шүлүктеринге аялгаларны бижээш, чогаалчыныӊ шүлүктерин ыры кылдыр хуулдурганнар. «Анай-Хаак», «Ырла, Хемчик», «Ыры херек», «Халдып ор, чолаачы» база бичии чаштарга «Ховаганнар», Чуӊгуда», «Койгунак», «Сөөлгү коӊга», «Өөреникчи чылдар» — чоннуӊ ынак ырылары апарган.
2012 чылдан тура, Екатерина Туктуг-ооловна биле Альберт Седип-ооловичиниӊ хуу саавырлары Тываныӊ күрүне архивинде шыгжаттынган. Альберт Тановтуӊ аялга номнары, ырыларыныӊ сөстери болгаш ноталары база Екатерина Танованыӊ чогаалдары, шүлүктери, чуруктары, шаӊнал-мактал бижиктери, чагаалары дээш ниитизи-биле 192 херектер бар.
Тыва чечен чогаалды сайзырадырынга киирген үлүг-хуузу дээш, Тыва Республиканыӊ Чазаа «Тываныӊ улустуӊ чогаалчызы» деп бедик ат-биле салым-чаяанныг эртемден чогаалчының ажыл-ижин үнелээн. Тыва Республиканыӊ «Шылгараӊгай күш-ажылы дээш» деп медаль-биле база шаңнаткан. Е. Танова тыва чонга, хɵй-хɵй салгалдарга езулуг үлегер болгаш улуг чоргаарал болуп чоруур.
Бүгү-ле талазы-биле бодун сайзырадып шыдаан, ховар салым-чаяанныг Маадыр ɵгбевиске күдүк базып, черге чедир мɵгейбишаан, мерген угааны-биле аныяктарга орук чырыдып чоруур авыралын кɵɵр аас-кежиктиг болганывысты демдеглевес аргавыс чок.
Арат Ондар, Тываныӊ күрүне архивиниӊ 1-ги категориязыныӊ специализи. #Шын
