COVID-19 вирузу чүгле аарыг кижиден чыпшынар. Бир эвес ковидтен аарып турары билдирбейн турар-даа болза, ол кижи вирустуң тарадыкчызы болур. Халдавыр аарыг чыпшынган кижи-биле дорт аралажып чугаалажырга-ла, аарыг чыпшына бээр. Аарыгның чыпшынарының дөрт аңгы оруу бар.
1-2 оруу. Халдавырның агаар-дамды таварыштыр чыпшынары.
Аарыг кижи чөдүрүп азы аспырыптарга, вирустуң бичии кезектери каракка көзүлбес шараланчак чараа-биле кады үнер. Аразы 1-2 метрден ырак эвес черде турар болза, ооң эң бичии дамдылары кадык кижиниң тыныышкын органнарынче азы карааның иштинче кире бээр. Аразы 4 метр хире черден безин вирус дамчып болурун сөөлгү үеде дыңнадып турар.
Бодун канчаар камгалаарыл?
- Эң чедимчелиг арга – самоизоляция. Чон чыглыр хөй-ниити черлеринче барбазын кызар. Чүгле садыг, аптека баар херектиг апарганда, азы ажылдаарда, бажыңдан үнүп болур.
- Чоогунда кижилерден аразы чүгле 1 метр хире ырак турарын Бүгү делегейниң кадык камгалал организациязының специалистери сүмелеп турар. Оочурга дистанцияны сагыыр, аргалыг болза, хөй-ниити транспортунга олурбазын кызыдар. Карантин дээрге аарыгны тараарын болдурбас дээш тургускан, чогумчалыг арга-дыр.
- Бажың-балгадын, ажылдаар черин, садыгларны, аптекаларны өйлеп-өйлеп уборкалап аштап арыглаары чугула. Спирт холуксаалыг азы дезинфекциялаар өске-даа чүүлдерни ажыглап тургаш, аштап ажыглаар.
ТР-ниң медицина палатазының даргазы, Росси Күжүгет эмчиниң сүмези:
- Маскаларны шын кедиңер. Киир тынып турар агаарыңарда вирусту масканың пөзү фильтр ышкаш эрттирбейн, дозуп алыр ужурлуг. Ынчангаш маскаларның кыдыында хостуг черден агаар кирип турар болза, чарааның аэрозоль ышкаш дамдылары думчукчу азы аас иштинче кире берип болур. Ынчангаш маскаларның кыдыын саазын лейкопластырь азы малярларның скотчузу-биле кежиңерге шыпшырып алыңар. Артык хоралыг бүдүмелдер эрттирбес респиратордан кедип алыңар.
Садыг иштинге азы кайы-бир черге туруңарда, бир кижи аспырып азы чөдүре берген болза, доп-дораан ол черден чоруптуңар.
Бажыңга тургаш, аспырып азы чөдүрер деп барзыңарза, аксы-думчууңарны бир пөс-биле дуглап алыңар. Ол пөстү ооң соонда саваңнап чуп кааптыңар. Бир эвес ОРВИ-ден аарый берген болзуңарза, өске кижилерге аарыг чыпшынмазы-биле, бажыңыңардан чоруптуңар азы бажыңыңарда турар улусту чоруптарын дилеңер.
Агаар арыглаар (Дайсон, Филипс болгаш НЕРА деп хевирниң фильтрлиг) чүүлдү аргалыг болза, бажыңыңарга болгаш офизиңерге ажыглаңар. Олар вирусту аштап шүүреп кааптар, агаарга хөй вирус тургуспас.
- Бир-ле чүүлге дээп, ону тудупканындан азы аралажып харылзашканындан халдавырның чыпшынары.
COVID-19 халдавырлыг аарыглыг кижиниң чараазының каракка көзүлбес чаштанчызының чыпшына берген чүүлдерин таварыштыр вирус чыпшынып болур. Ол эжик тудазы, лифтиниң базар кнопказы, автомашинаның туттунар черлери, мобильдиг телефон, акшалар, көпеектер-даа бооп болур. Вирустуң шак ындыг чүүлдерге 72 шак дургузунда хевээр турары сөөлгү шинчилелдерден билдинген. Кадык кижи ындыг чүүлдерге дээп тудупкан соонда, хирлиг холу-биле бодунуң арнынга дээп, караан дүрбүпкен болза, вирус дыка дүрген чыпшына бээр. Аарыг кижи-биле дорт аралажып чугаалажып, куспактажып, хол тутчуп, ошкажыпкан болза, халдавыр чыпшына берип болур.
Бодун канчаар камгалаарыл?
Бүгү делегейниң кадык камгалал организациязының сүмелеп турар кол дүрүмү - аргалыг болза, холдарын үргүлчү чуур азы спирт холуксаалыг антисептик-биле аштаары.
Хөй-ниити черинде турар болзуңарза, аргалыг болза, бодуңарның арныңарга, ылаңгыя думчууңарга, карааңарга холуңар-биле дегбеңер. Садыгларга, болдунар болза, акша-көпеек-биле туда санашпайн, өскен арга-биле санажып алыңар.
Бажыңче чанып келгеш, холуңарны экидир чуңар, эжиктиң тудазын, кошелогуңарны, телефонуңарны дезинфекциялаар салфетка-биле аштап чодуңар. Бодуңарга болгаш өске кижилерге халдавырның айыылын тургуспазы-биле хол тудуп мендилежип, куспактажып болбас.
Росси Күжүгет эмчиниң сүмези:
- Бажыңыңарга эккелген кандыг-бир чүүлдерни ол дораан киирбеңер, ону үш хүн дургузунда эжик чанынга, даштыгаа кладовкага, тамбурга салып калыңар. Бир эвес ында вирус чыпшына берген болза, ол үш хүн дургузунда өлүп каарга, оларны аайлап алыңар.
Дораан үрелбес аъш-чем аймаа эккелген болза, 3 хүн иштинде аңаа дегбеңер.
Дораан үрелир аъш-чем эккелген болза, ону хайындырып чиир деп турар болзуңарза, маскадан кедип алгаш, ооң хавының даштын антисептиктиктиг салфетка-биле азы антсептик чаштырып аштап чоткаш, сугга саваңнап чуп кааптыңар. Холуңарны экидир чуңар. Холуңар чугбаан болзуңарза, уруг-дарыыңарга, бодуңарның арныңарга дегбеңер.
Даштыгаа масканы үргүлчү кедип алгаш чоруңар. Кижи бир хүнде ала-чайгаар бодунуң арнынга 40 катап дээр. Ынчангаш маска хирлиг холдарга моондак болуп турар.
Телефонуңарны өйлеп-өйлеп аштап туруңар.
Хирлиг хол-биле карак дүрбүвес дизе, очкиден кедип ап болур.
- COVID-19 халдавырның аасче кирип, мыяк чыт-бузундан дамчып болуру.
Кажан кижи мыяксыг чыт-бусту тыныпканда, аас азы думчук дамчыштыр бо халдавырлыг аарыгның чыпшынып болурун кыдат эртемденнер бадыткаан. Мыяктың чыт-бузун дамчыштыр коронавирусту чыпшырып ап болур.
Бодун канчаар камгалаарыл?
Халдавырның мыяк чыт-бузундан тарап чыпшынмазын дээш, коммуналдыг ажыл-агый албан черлери профилактиктиг айтырыгларны шиитпирлээр ужурлуг.
Аъш-чем аймаан таварыштыр халдавыр чыпшынмазын дээр болза, чиир мурнунда экидир чуп алыр.
Росси Күжүгет эмчиниң сүмези:
- Коронавирустуг чыт-бусту киир тынмазы-биле хөй-ниити туалеттерин хлор-биле аштап чууру чугула.
Туалеттен үнгеш, холдарын аштап турзун дээш, хөй кижилерниң ажыглаар туалединиң чанынга антисептикти салып каар.
Чимис аймаа садып алган соонда, масканы кедип алгаш, оларны дораан саваңнап чуп алыр.
Бир эвес ол үеде ишти аарып, эъди изип турар болза, эмчиден дуза дилээр.
Хөй-ниити туалединче маска кедип алгаш кирер.
Холуңарны чуп алган болзуңарза, ажыглап турар гаджеттериңерни, техниктиг эдилелдериңерни база аштап чодуңар.
Бодуңарга, өг-бүлеңерге, төлерелдериңерге, чон аразынга коронавирустуг халдавырның тараарын болдурбазы-биле бо дүрүмнерни сагыңар.
Бо бөдүүн дүрүмнерни сагывайн, херекке албайн чоруп тургаш, бодуңарны болгаш өг-бүлеңерни айыыл-халапка таварыштырып болур силер.
Кадык болуңар!
Тываның эртемденнериниң саналы-биле
ТР-ниң медицина палатазының даргазы, Росси Күжүгет эмчи белеткээн.
