Июнь 16-да Кызылдың Совет Тываның 5 чылы аттыг стадионунга делегейде билдингир «Эдегей» танцы болгаш моданың театры 2020-2021 ѳѳредилге чылында кылган ажылын түңнээн концертин чонга бараалгаткан.
«Эдегей» тургустунганындан бээр бо чылын 22 чыл болуп турар. Ол үеден тура бо хүнге чедир чаңгыс эвес салгалдар оон кижизиттинип үнген. Ооң тургузукчулары, чогаадыкчы ѳг-бүле Вячеслав, Кима Донгактар. Олар хѳй чылдар дургузунда Тываның адын барган-на черинге алдаржыдып чоруурлар. Ол дугайында интернеттен медээлерни хѳйнү номчуп болур. Маңаа ону катаптавазы-биле чүгле кол-колун бижиирин кызыдайн.
«Эдегейниң» Бүгү-россия болгаш Бүгү-делегей чергелиг янзы-бүрү фестиваль, конкурстарга алган шаңналдарын санаар болза, тѳнчү чок. Бо хүнге чедир делегей чергелиг мѳѳрейлерниң дээди шаңналын 19 удаа алган. Ол ышкаш «Сияние звезд» конкурстуң ийи дакпыр алдын кубогунуң, V дугаар Дельфий оюннарының мѳңгүн шаңналының эдилекчилери, Чехияга болган «Пражская звезда» деп XIII дугаар бүгү делегей чергелиг фестиваль – конкурстуң кол шаңналы база оларда. Москва, Париж, Пекин, Моол, Монте-Карло, Мадрид, Узбекистан дээш делегейниң дээди мода кѳргүзер кол сценаларын бистиң тыва чаштарывыс – «эдегейжилер» шагда-ла чаалап алган. Бо хүнде «Эдегейде» 19 коллекция бар: «Күзүнгү», «Дуңзаа», «Куу-Хам», «Пор-Бажың», «Субудай-Маадыр», «Азияның аялгазы», «Каң-кыс» дээш ѳске-даа. Коллекция бүрүзүнде 5-тен 13 чедир костюмнар бар, шупту аңгы-аңгы темалыг.
Бо хүнде «Эдегейде» 5 хардан 25 харга чедир 456 кижи киржип турар. Оон аңгыда, бо чылдың чаа тывыышкыны – «50+», «30+» тѳлевилелдер болган. Үжен, бежен хардан ѳрү назылыг аңгы бѳлүктээн херээжен чонну «Эдегей» бодунче хаара тудуп шыдапканы база улуг чедиишкин. «30+» бѳлүкте үжен ажыг, «50+» бѳлүкте алдан ажыг кижи киржип турар. Эң улуг назылыы 68 харлыг. Оларның дурт-сынынга, хар-назынынга таарыштыр дааран чараш костюмнар, киржикчилерниң боттарының хей-аъдының бедии, чүткүлдүү чаа тѳлевилелдиң чедиишкинниг болурунга улуг идиг болган. Улуг «эдегейжилерниң» амыдыралынга бо чылын солун болуушкун болган. Чүл дизе Испанияга болган Гиннестиң шаңналынга тѳлептиглерни илередир улуг хемчегни ажыдары-биле «Эдегей» чалаткан турган. Ынчан «50+» бөлүктүң 10 киржикчизи база боттарын кѳргүзүп, подиумче үнер аргалыг болганнар. Түңнелинде, кижи бүрүзү алдын медальдарны алган.
Оон аңгыда, июнь 23-тен 28-ке чедир Санкт-Петербург хоорайга болур улуг хемчег «Алые паруса» деп Ак дүннер байырлалының ажыдыышкынынче «Эдегей» чалаткан. Ынаар баар 30 кижини бо хүннерде белеткей берген. Ол ышкаш июль 7-ден 10-га чедир Францияга болур «Cannes Fashion Days 2021» мода неделязының байырлыг ажыдыышкынынче чалалганы алган. Ынаар ортумак бѳлүктүң 13 «эдегейжизи» чоруур.
Бо-ла бүгү чедиишкиннер анаа-ла агаардан келбес дээрзи билдингир. Кара дерни тѳп тургаш, хүнден-хүнче чаартылгаларны кылып, үениң негелдезинге дүүштүр тура дүшпейн ажылдаарындан, быжыг тура-соруктан дорт хамааржыр. Шак-ла ындыг тура-сорук «Эдегейниң» чогаадыкчы коллективиниң удуртукчулары болгаш кижизидикчилери – «эдегейжилерде» бар.
Кезээде чогаадыкчы дилээшкинде, бодун долгандыр амыдыралын бүрүнү-биле уран чүүлге бараалгадып чоруур «Россияның эң дээре хореогравы» (2002 ч) аттың эдилекчизи, Тываның болгаш Хакасияның алдарлыг артизи, «Делегей моолдарының модазы» академияның президентизи Вячеслав Октябрьовичиниң ролю мында улуг. «Эдегей» дээрге Вячеслав Донгак. Вячеслав Донгак дээрге бедик деңнел. Бедик деңнел дээрге катаптаттынмас чараш танцы-сам, чоннарны кайгаткан тыва национал хевирге үндезилээн чүзү-баазын костюмнар деп, улус шагда-ла чугаалажы берген. Кима Чозаровнаның үлүг-хуузу оон канчап-даа чавызавас. Хѳй ажы-тѳлдү аай-дедир чурттар аразынга сѳѳртүр, бүгү фестивальдар, мөөрейлерге киржир талазы-биле удур-дедир чугаалажыышкыннарны кылыры дээш ѳске-даа улуг харыысалгалыг, эң-не кол организакчы аар ажыл аңаа хамааржыр. «Чүгле танцы-сам, сцена кырынга чараш хеп кедип алгаш, шын кылаштаарындан аңгыда, бис бичии чаштарның кижизидилгезинче улуг кичээнгейни салып турар бис. Чараш чүүлге ынакшыл дээрге кижизиг аажы-чаң, эки ѳѳредилге, хүндүлээчел болгаш биче сеткилдиг болурун уругларывыска кезээде чугаалап, чагып-сургап турар бис. Биске эң-не кол чүүл – келир үениң салгалы бедик мѳзү-шынарлыг, эки кижилер болуру» – деп, «Эдегей» танцы болгаш мода театрының чиңгине директору Кима Чозаровна чугаалады.
«Эдегейниң» стадионга болган отчеттуг концертин кѳрүп, чон хѳй чыылган. Оларның аразында орус омактыг улустуң хѳй болганы эскертингир. Чүге дээрге «эдегейжиктерниң» 10 хуузу орус чоннуң уруг-дарыы.
«Уруум танцы-самга ынак боорга, бис «Эдегейже» киирген бис. Бодунуң күзели база ындыг болган. Мында танцы-самдан аңгыда, уругларның иштики делегейин байлакшыдар талазы-биле улуг ажыл чоруттунуп турары онза. Оон аңгыда, бистиң чаштарывыс аңгы-аңгы чурттар кезип, хѳй чаа чүүлдерни кѳрүп, билип ап турар. Ол дээш Донгактарга четтиргенивис илеретпес аргавыс чок» – деп, концертке келген ада-иелерниң бирээзи, Кызылдың чуттакчызы Валентина бодалы-биле үлешти .
Ѳске ава, Альмираның 13 харлыг уруу база киржип турар. «Бис «Эдегейже» 2 чыл барып турар бис. Ам удавас Франция чоруур дээн деп дыңнааш, дыка ѳѳрүп тур мен. Орук чарыгдалдарын шуптузун «Эдегей» харыылаар дээни, ада-иелерге дыка эки медээ болду. Черле ынчаш, бо делегей чергелиг ат-сураа алгаан улуг ансамбльда уруумнуң киржип турары дыка улуг аас-кежик деп санаар мен» – деп, ол ѳѳрүшкүзүн чажырбады.
«Эдегей» чүгле бичии чаштарга эвес, а улуг назылыгларга база чараш чүүлдүң делегейинче эжикти ажыдып турар. «50+» бѳлүктүң киржикчизи 64 харлыг Маргарита: «Чуртталганың кандыг-даа бергелери турар. Ындыг-даа болза чараш чүүл чокта делегей ээн, куу ышкаш сагындырар. Бодумнуң хар-назыным улгады-даа берген болзумза, маңаа келгеш, делегейже кѳрүжүм кѳңгүс бир аңгы болу берди. Чуртталгага ынаам дам барган. «Эдегейге, четтирдим!» – деп, чугаалаан.
Шак мындыг сѳстер соонда тайылбыр кылыры артык ышкаш-тыр. Чуртталгага, чараш чүүлге ынак болуулуңар! "Эдегейниң" оруу кезээде ак болзун!
"Шын" солуннуң корреспондентизи.
Чуруктар К. ДОНГАКТЫҢ архивинден алган.
#Тывакультура #Уранчүүл #Эдегей #Шынсолун #Тыва #Тывамедээ #Тывадыл #Тывамедиагрупп #Тува #Tuva #TMG #TMGNEWS #Tuvanews
