Чээлини база кредитти чээп алыкчының үезинде төлевээни дээш харыысалга

Чээлини база кредитти чээп алыкчыныӊ үезинде төлевээни дээш харыысалга

Амгы үеде республикада чоннуӊ чээлини ап турары бедик чадада деп демдеглеп турар, Тыва Россия­ның эӊ-не бедик чаданыӊ чоннуӊ чээли ап турары беш регионнарныӊ аразынче кирип турар база чоннуӊ чуртталгазыныӊ шынары баткан, чээли акшаларны чүгле ол-ла чээп алыкчылар ап турар. Үш азы оон көвей ажыглаттынып турар чээлилиг чээп алыкчылар ховар эвес болуп турар. Шупту чээп алыкчыларныӊ көвей кезии чаа чээлини дорт ажыглаар дээш эвес, а бар өрезиниӊ хүлээлгелериниӊ чартык чамдыызын азы долузу-биле хаар дээш ап турарлар.

Бо хүнде хамаатыларныӊ чээлини ап турары көвей болуп турары чээлиде өрелериниӊ чүгле көвейи-биле эвес база оларны үезинде төлеп шыдавазы-биле илереттинип турар.

2019 чылдыӊ база 2020 чылдыӊ бир дугаар чартык чылыныӊ дургузунда Тыва Республиканыӊ эптештирер шииткекчилери-биле 88 277 чээли хүлээлгелиг хамаатылардан тырттыкчыларныӊ талазынче үш миллиард рубльдан көвей түӊнү тырттырарыныӊ дугайында хамаа­ты херектерни көрүп чоргускан.

Кажан чээп алыкчы банк албан-черинге чээлини азы эвээш саӊ-хөө организациязындан чээли керээ-биле акша-хөреӊгини ап алырга, чээлиниӊ кол түңүн эгидер, керээде көрдүнген хуусаада ажыглаан хуузун эгидер хүлээлгелер олче салдынар.

Хүлээлгелер бүрүзү дээрге оларны күүсетпээн таварылгаларда чээп алыкчыга кызагдаашкыннарны ажыглаан болур. Чээп алыкчыныӊ чээли керээ-биле бодунуӊ хүлээлгелерин күүсетпээни дээш, чээли берикчизи өрезин тырттырарынга хоойлуда көрдүнген шупту хемчеглерни ажыглаар эргелиг. Чээлини төлевээни дээш бооп болур ялалар: саӊ-хөө харыысалгазы (хуу хевирлиг азы доктааттынган түӊнүг хөөлээшкин, чээлиниӊ түӊүн эге дээре хуусаада хаа­ры); өнчү харыысалгазы (албадалдыг күүседилге – шимчевес база шимчеп турар өнчүлерже тыртылганы салыры); кеземче харыысалгазы.

Чээли берикчизи кызагдаашкыннарны салырыныӊ мурнунда дараазында хемчеглерни хүлээп ап болур: сагындырар (өрени төлээринге негээр база харыысалга дугайында сагындырар: долгаар, бижиир дээш оон-даа өске); реаксылыг (чээли төөгүзүнүӊ бюрозунче өрезиниӊ дугайында намдарларны дамчыдар, аӊаа клиентини «чээп алыкчыларныӊ кара даӊзызынче» киирер); коллекторларга өрени садар хемчеглер (колдуунда клиентини ооӊ дугайында дамчытпайн киирер); хажыттынган эргелерин камгалаары-биле судче киирер (чээли керээзин күш чок болдурарыныӊ база чээли өрезин тырттырарыныӊ дугайында негелдени киирер азы өрени тырттырарыныӊ дугайында суд дужаалын үндүрериниӊ дугайында билдириишкинниг).

Чээли берикчилери (банкылар, коллекторлуг агентилел, эвээш санныг саӊ-хөө организациялары) колдуунда өрезин тырттырар бодунуӊ эргезин суд таварыштыр боттандырып ап турар.

Чээлилерге суд тырттылгалары ийи чорудулга хевирлиг болуп турар:

Дужаал чорудулгазы – негелдениӊ ниити түӊүн 500 муӊ рубльга дээр чиигеткен база дүргедеткен чорудулгалыг болур. Талаларныӊ тайылбырларын дыӊнаарынга оларны кыйгыртпайн, суд дужаалын шииткекчи чааскаан үндүрер. Удурланырынга база дужаалды солударынга өрелиг кижиге чүгле 10 хонук турар, ону алган хүнүнден тура ол хоой­лу езугаар күш кирер.

Негелде чорудулгазы – өрезиниӊ түӊү 500 муӊ рубльден көвейде, тыртылганыӊ түӊүн база хуусаазын чөрүлдешкенде, а база судтуӊ дужаа­лы өрелиг кижиниӊ билдириишкини-биле солуттунган болза, өрелиг кижиге ай-хүнүнүӊ, үезиниӊ база херекке дыӊнаашкын чоргузар чериниӊ дуга­йында дыӊнадыышкын чедип келир, аӊаа суд хуралыныӊ үезинде өрелиг кижи торгаал кызаг­даашкыннарын эвээжедир азы солуурунуӊ дугайында, негелдениӊ шагдазыныӊ хуусаазын эрттиргениниӊ дугайында дилегни киирип болур эргелиг.

Көвей кезии таварылгаларда, чээ­ли берикчилери суд приставтарынга күүселде саазынын киирип турарлар, өрени тырттырарынга чөрүшкек янзызы дээрге документилерни дорт акша-хөреӊгизин казыдарынга өрелиг кижиниӊ счеду ажыттынган банкыже киирери болур.

Суд пристав-күүседикчи күүселде кылдыныгларын чоргузуп тургаш, тыртылганы чоргузуп болур: өрелиг кижиниӊ өнчүзүн хоругдаар база ону сайгарар арга-биле; шалыӊын, пенсиязын, стипендия­зын база өрелиг кижиниӊ өске орулгазын; өрелиг кижиниӊ өске кижилерде турар акша-хөреӊгизин база өске өнчүзүн.

Ооӊ-биле холбаалыг, чээли алыр сорулгалыг саӊ-хөө организациязынче баар мурнунда хамаатылар бодунуӊ арга-шинээн эки үнелеп билир болур база бодунуӊ өг-бүлезин өре оӊгарынче киир тыртпайн, харыысалганы кижи бүрүзү боду харыылаар ужурлуг.

Счеттарны хоругдаарынга база акша-хөреӊгини тырттырарынга банкыже күүселде саазынын (суд дужаалын) кии­рер тыртып алыкчыларныӊ эргези суд приставыныӊ албан-чериниӊ киржилгези чокта «Күүселде чорудулгазыныӊ дугайында» деп Федералдыг хоойлуда көрдүнген. Банк аӊаа тыртып алыкчыныӊ чарлаан күүселде документизиниӊ негелделериниӊ күүселдезин боттандырып турар хевирлиг тургаш, өрелиг кижиниӊ счедунда турар акша-хөреӊгиниӊ томуйлаанын, оларны тыртып болурунуӊ дугайында билип алыр ужурлуг. Тырттырар азы хоругдал салдынган счетта бар акша-хөреӊгиниӊ түӊүн санаар чурумунуӊ дугайында дараазында эгеге чедимчелии-биле тайылбырлап бижип бээр бис.

Анай-Хаак Сарыглар белеткээн,

ТР-ниң Юстиция яамызыныӊ удур-дедир харылзаа килдизиниӊ даргазыныӊ оралакчызы.