Каа-Хемниң Дөргүн деп чараш черде чурттап турар аныяк малчыннарның кыштаанга Шагаа байырлалын уткуштур аалдап четтивис.
Долгандыр көөрге, маңган ак хар-биле шыптынган, ырда дег, дээрден ак хар шуужуп бадып турда, узун орукка чоруурга магалыын, чаражын чүге деңнээр! Кыштагның турар чери мал кадарарынга таарымчалыг, каас-чаражы кончуг болду. Долгандыр бедик-бедик даглар, аалдан ырак эвесте кара суг агып чыдар. Азыраан малы кара сугнуң суун ижип, далбый-биле тыртып каан одарында таваар оъттап чоруурун көөрге, магаданчыг-ла чорду!
“Аныяк өг-бүлеге — кыштаг” губернатор төлевилелиниң киржикчичилери Семис Дакпа өг-бүлези-биле келген аалчыларны чылыг, чымчак байдалга, чолукшуп, уткуп алдылар. 2019 чылда Суг-Бажының чагырга чери, суурнуң чону чыылгаш, хуралдааш, төлевилелге Дакпаларның өг-бүлезин шилээн. Ол чүл дээрге, суурнуң чону өг-бүлеге бүзүреп, деткип турары-дыр. А оларга чаңгыс чер-чурттугларының мурнунга улуг харыысалга-дыр.
Олар 2019 чылдың июль айда күрүнениң деткимчезин ап, чурттаар оран-савазын, кыштагның тудуун дооскаш, көжүп кирип алганнар. Дакпаларның өг-бүлези эрткен чайын кыштаан тутпушаан, сиген-ширбиилин 7 хире машинаны боттарының күжү-биле белеткеп алганнар. Бо кыжын харның эмин эрттир улуг болганы-биле, кайы-даа аал-коданнарда малды тургузу азырап турар, мал-маганга берге болуп турарын чугааладылар. Бо өг-бүле кышты хүр ажып алыры-биле малын тургузу азырап турбуже, Суг-Бажы суурдан тракторну хөлезилеп, далбый-биле мал оъттаар одарын тыртырып ап турарлар. Кыштагның ээлери марттан апрель айга дээр мал оолдаашкыны болур деп санап, аңаа белеткенип алганнар.
Улуг бажыңныг, чырык бээр херексел-биле телевизорну кежээки үеде көрүп олурар, телефон харылзаазы шала тыртпас-даа бол, бар, сууржуң байдал-биле дөмей чурттап турар. Дакпаларның өг-бүлези 2 ажы-төлдүг (уруу Досумаа 1 хар ажып турар, оглу Александр чаа-ла 1 айлыг), чымыштыг малчын ажыл-иштен аңгыда, ажы-төлү база мандып өзүп олурар аныяк өг-бүле. Аалдың ээзи Семис малчын уктуг болду, авазы Аясмаа Хүлер-ооловнаның ачазы Михаил Михайлович Көже Мөңгүн-Тайга кожууннуң алдарлыг сарлык кадарчызы, Ленин орденниң эдилекчизи. Кыштагда аныяк өг-бүледен аңгыда, аалдың эр ээзиниң даайы Артем Григорьевич Монгуш, дуңмаларының чымыштыг ажыл-ижинге дузалажып, малын карактажып, бодунуң арга-дуржулгазын үлежип турар.
А.С.Пушкин аттыг Национал библиотеканың ажылдакчылары аалга аалдап четкен. Эртем-методиктиг килдистиң методизи Ч. Сат аныяк малчыннарга чаа үнген тыва номнарны таныштырып, кыска допчулалды кылып берген. Малчыннар Светлана Донгактың “Тыва кижизидилгениң чаңчылдары”, “Мал ыдыктаар тыва езулалдар” база Бады-Байыр Тараачының “Кайгал” деп номнарны аажок сонуургааннар. Суг-Бажы суурнуң көдээ библиотеказының эргелекчизи Аида Кызыл-ооловна малчыннарга Шагаа дугайында солун беседаны кылган. Национал библиотеканың ажыл-агый килдизиниң эргелекчизи Алаш Ооржак малчыннарга “Малчын угбам” деп ырын бараалгатканарыг агаарга өгнүң ээлери болгаш аалчылар тевектеп, ийи үстүп алгаш, канат тыртыжып ойнааннар.
Малчыннарга чаа үнүп келген Күске чылында, Дөргүннүң бедик сыннары дег, бедик хей-аътты, Дөргүннүң дагларының баштарында арыг хар дег, ак орукту, ажы-төлүнге, ал-боттарынга, мал-маганынга баштайгы эмген аа сүдү дег, арыг-чаагай сеткилди, ууттунмас олча-омакты, Дөргүннүң чалым хаялары дег, быжыг кадыкшылды, аржааннарывыс дег, төнчү чок аас-кежикти йөрээп тур мен. Шагаа-биле, курай-курай!
Чойгана Сат,
А.С. Пушкин аттыг национал библиотеканың
эртем-методиктиг килдизиниң методизи.
#Шын
