Тываның дугайында шагдан бээр “Дугуйлар кырында республика” деп чугаалажып келген. Республиканың орук четкизин экижидер талазы-биле эвээш эвес ажылдар сөөлгү чылдарда кылдынган. Ооң-биле кады чорук-херектер чогудары база шуудаан деп болур, чүге дээрге эки оруктар – ажыл-херектерниң дамыры.
2022-2023 чылдарда республиканың оруктар четкизинге кылып чорудар ажылдарның болгаш аңаа үндүрер акша-хөреңгиниң хемчээлиниң дугайында Россияның автотранспорт сайыдының бирги оралакчызы Андрей Костюков-биле чугаалашкан соонда, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг: “Тываның амыдырал-чуртталгазы автотранспорттан кончуг хамааржыр болгаш, эки оруктар биске агаар-бойдус болгаш хүн дег херек. А ол дээрге хөй чарыгдалдар-дыр. Россияның Транспорт яамызында ону билип, деткип турар” деп бодунуң блогунга бижээн.
Кызыл – Чадаана аразында орукта ниитизи-биле 79 километр узун дуртуг орук участоктарының капитал септелгезин бүрүнү-биле доозарын, Абакан талазындан Кызыл хоорайже кирер оруктуң аксын шимчээшкинге эптиг, аянныг хевирлиг кылдыр тудуп доозарын, «Красноярск – Абакан – Кызыл – Чадаана – Хандагайты» Р-257 федералдыг оруктуң чаартылгазын уламчылаарын Владислав Ховалыг демдеглээн.
Тываның девискээринге болгаш найысылал Кызыл хоорайның иштинге автомобильдер оруктарын чаартыр тудар талазы-биле улуг ажыл 2021 чылда чоруттунганын чурттакчы чон, эң ылаңгыя чолаачылар эскерип, бо ажылды эки деп демдеглеп турар.
“Айыыл чок болгаш шынарлыг оруктар” деп федералдыг национал төлевилелдиң акша-хөреңгизи-биле республикага ниити хемчээли 40 километр узун дуртуг автомобиль оруктарын септээри 2021 чылда планнаттынган турган. Септелге ажылдарынга 1 млрд 80 млн рубль көрдүнген.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг кожууннарны кезип чоруп тургаш, оруктарның байдалын боду көрүп, тус черлерниң чурттакчыларының болгаш удуртукчуларының санал-оналын дыңнап, септелге эргежок чугула апарган оруктарны септээр болгаш аңаа херек акшаны үндүрүп бээриниң дугайында шиитпирлерни хүлээп алган. Чижээлээрге, Шагаан-Арыг хоорайда Совет Тываның 30 чылы, Октябрьская дээш ниитизи-биле 5 кудумчуну, Р-257 автомагистральдан Шагаан-Арыгже кирер 4 километр орукту септээринге 22 миллион рубльди; Чадаана хоорайда Ленин, Комаров, Советская кудумчуларны септээринге 22 миллион 200 муң рубльди үндүрүп берген.
Оруктарда 10 көвүрүгнү база септээн. Оларның аразында совет үеден бээр септеттинмээн көвүрүглер бар. Ындыг көвүрүглерниң бирээзи Чөөн-Хемчик кожууннуң Бажың-Алаак суурже баар орукта Чадаана хем кежир көвүрүгнүң капитал септелгезин кылган.
Кызыл – Тээли автомобиль оруун септээн соонда, барыын кожууннар биле найысылал Кызыл хоорай аразынга машина-балгаттыг аргыжары мурнуку үезинден дүрген болгаш пассажирлер аргыштырылгазынга айыыл чок апарган, автомобиль озал-ондаа элээн эвээжээн.
Кызылдың кудумчуларында оруктарга автомобиль шимчээшкининге таарымчалыг болгаш айыыл чок байдалды тургузары-биле оларны септеп, автотранспорт шимчээшкининиң уг-шиин башкарар талазы-биле ажылдарны 2021 чылда чоруткан. Кызылдың Титов кудумчуда оруктуң септелгезин уламчылап доозуп, Бай-Хаакская кудумчуда оруктуң капитал септелгезин чорудуп, ону ниитизи-биле дөрт дилиндектиг кылдыр калбартып, аай-дедир ийи-ийи дилиндекке шимчээшкинниг кылдыр септеп, август айда дооскан. Иркутск кудумчуну калбартыр асфальтылап, ону Бай-Хаакская кудумчуже үндүргени төп болгаш мурнуу микрорайоннар аразынга автомобиль шимчээшкининге эптиг болдурган.
Кызыл – Эрзин оруктуң белдиринден Спутник микрорайон баар орукту тутканы бо микрорайоннуң чурттакчыларынга Кызылдың мурнуу микрорайоннары болгаш солагай талакы дачалар аразынга аргыжарынга эптиг байдалды тургускан.
“Регион болгаш тус чер орук четкизи” төлевилел ёзугаар 2021 чылда Кызылдың Рихард Зорге биле Шевченко кудумчуларның оруктарын чалдап, оларны асфальт-биле шыпканындан Рабочая кудумчуда хөй автомобиль шимчээшкини ынаар чайлып, хоорайның иштинге автомобиль шимчээшкини элээн дүргедээн болгаш шоолуг-ла айыылдыг эвес апарган.
Россияның автотранспорт сайыдының бирги оралакчызы Андрей Костюков биле Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг оларның удавас болур дараазында ужуражыышкын түңнелинде республиканың оруктар четкизинге бо чылгы чайгы орук сезонунда кылып чорудар ажылдарның болгаш аңаа үндүрер акша-хөреңгиниң хемчээли чиге тодаргай апаар.
Тываның орукчуларын келир чайын улуг хемчээлдиг болгаш белен эвес ажыл манап турар.
Шаңгыр-оол МОНГУШ.
