Оон бээр дөртен ажыг чыл эртсе-даа, бо-ла сактыр мен. Авамның кады төрээн дуңмазы Буудай угбамның оглу Леняның кадайы Зина кенимниң эриг баарлыг ие чүрээн, ооң чаагай сеткилин дыка магадаар мен. Бөгүнге чедир аңаа чоргааралым хайныр.
1979 чылдың чайынында бажыңывыска Самагалдайдан дуңмаларым келгеш: «Чаш уруу эмчиде пат чыдар, медерел чок. Ийи хондур херек эми тывылбаан» деп, дүвүрээн. Ону дыңнааш, честези Ким Данилович Данзын-оол Самагалдайга уруглар эмчизинге ажылдап чораан чоок эжи, ынчан Кадык камгалал яамызының оралакчызы Чаш-оол Доңгакович Таспанчикче телефоннаптарга, дораан-на хемчег ап, эртенинде ол эмни Красноярск хоорайдан чагыдыпкан. Дүъш соонда чагыткан эмни самолеттан уткуп алгаш, эмчиге эккелген. Тубдиспансер чанында чаа ажыткан уруглар эмчизинге чыткан уруунче авазын мүн-не киирипкен. Леня-биле кады бир дугаар каъттың соңгазындан палатаны ээлчежип бакылап, харанып турувуста, шуут дүнекиниң 1 шак апарган. Бир көрүптеримге, өпеяның арнын ак пөс-биле дуглапкан. Авазының ыы-сыызы-даа кедергей… «Хей-дир, чоруулу че!» дээривиске-даа кенивис ынавас. Ам канчаар, ооң аайы-биле даң аткыже эмчи даштынга олура хондувус. Ынчап турувуста «дүрген дуза» машиназы халдып келген. Ак пөсте ораап каан өпеяны бир эмчи тудуп алгаш, үнүп кээри билек, кеннивис ооң холундан чаш чүвени ушта тыртып алгаш: – «Уруум, уруум! Уруум бербес мен!» деп, алгырып, ыглап-сыктап, силгип турда, чаш кижи хенертен кышкыра берген! Эмчи-даа, бис-даа ыыт чок, кайгап калдывыс! …
Ие кижиниң чүрээ эндевээни ол ирги бе? Идегел, бүзүрелдиң күштүү бе? Авыралдыг арыг агаарның салгыны бе? Даң аткыже манаанывыстың салдары бе? Азы хайыралдыг эживис Чаш-оол Таспанчиктиң Красноярск хоорайдан чагыткан эминиң дээштии бе? Чаш төлдүң чурттаксааны бе?!...
Чаш кижиниң чидиг үнү чаңгыланып, чырык хүн көөрү дег, аас-кежик кайда деп?! Дуңмаларывыс уруунуң амы-тынын камгалашкан ире-кадазы дээш, биске аажок. Бис ол чашты «Өлбезек» деп, чаптап, ам-даа ынчаар адаар бис. Өлбезегивис өзүп келгеш, мырыңай кончуг эрес, кадык-чаагай, улуг, боткур кижи болган. Ол 12 харлыында мотоцикл, машина мунар кончуг эрестиг кижи бооп тур. Ада-иези: – "Запорожец" мунар кадазын дөзээн кызывыс"-даа дээр-ле. Ачазы Леонид Биче-ооловичиниң чаңгыс мергежили – слесарь, токарь, моторист. Ол Тес-Хем, Таңды кожууннарга ажылдаан. Техниканың «доктору» дижир бис. Тозан чылдарның берге үезинде, республикага алдаржаан «Балгазын» кооперативтиң директору Иван Чучев, Леонид Биче-ооловичиниң бодунче чалап алгаш, техниканың чажыдын билип, дуржулга солчуру-биле Германияже өөредип чоруткан. Олар амгы үеде бистиң аравыста чок Иван Чучев-биле кады, аразы ыравайн «кызыл-дустаан».
Кеннивис Зинаида Данзы-Белековна бухгалтерлеп, садик эргелекчилеп, сөөлүнде башкылааш, оон пенсияже үнген. Ийи кыстыг, бир оолдуг, уругларының ажы-төлү-биле он бир кижи.
Снежана Леонидовна (Өлбезек) школа дооскаш, дээди эртем чедип алгаш, башкылап чорааш, Аяс Алдын-оолович Даваа-биле өг-бүле туткан. Эрес-кежээ күдээвис-биле Тывага бир дугаар хууда уруглар садын ажыткан, баштайгы дидим, чедимчелиг сайгарлыкчылар болган. Ол дээрге, 2009 чылдың төнчүзүнде Кызыл хоорайда Шевченко кудумчузундан чер садып алгаш, он беш «КАМАЗ» ишти бокту аштап, арыглааштың аңаа ийи каът уруглар садын боттарының күжү-биле туткан. Чүс олуттуг садикте, 18 ажылчын олуттарда, чаштарга бердинген специалистер ажылдап турар. Найысылалывыста чаш ажы-төлдүң саны көвүдеп, өзүп турар.
Эриг баарлыг, кайгамчыктыг ие – Зинаида Данзы-Белековнаның чүрээниң дыңзыг согуунуң күжү-биле дириг арткан энерелдиг кызы Снежана Леонидовна Оюн төрээн Тывазынга бараан болуп чоруур. Кайгамчык буянныг, дөрт ажы-төлдүг, аас-кежиктиг өг-бүлеге кижи канчап чоргаарланмас боор. Эр хейлер! Оларның сайгарлыкчы, ажыл-ишчи, кызымаккай чоруу өске аныяктарга үлегер болзун деп күзедим!
Светлана ДАНЗЫН-ООЛ.
