«Росарга-арыгкамгалалы» федералдыг бюджет албан чериниң «Тыва Республиканың арга-арыг камгалалының төвү» салбырының тускай мергежилдиглери Балгазын арга даамылының девискээринде олурткан үнүштерни хээкчилерниң үреп, хээп турарының барымдаазын шинчилээннер. Үнүштерниң кадыкшылын хынаар лесопатолог мергежилдиглерни “арга-арыг эмчилери” база дижир. Олар хээкчилерниң үңгүрлериниң чанында чамдык хадыларның өлгенин, кезик-чамдык черлерде хадыларның элээн хемдиргенин демдеглээннер.
Балгазынның арга даамылының специалистеринден 2020 чылда 300 га черде тараан арга-арыг культураларының өлгениниң дугайында дыңнадыглыг бижик «Тыва Республиканың арга-арыг камгалалының төвүнге» кирген турган. Баш буруңгааргы догааштырыг-биле алырга, үрелиишкиннерни хээкчилер чедирген. Ук дыңнадыгны төптүң специалистери алган дораан даамыл черинге четкеннер, чүге дизе ындыг таварылга 2012 чылда база болуп турган. Ынчан 200 га хире шөлге саны эмин эртир өзүп-көвүдээн хээкчилер аныяк хадыларны бүрүнү-биле узуткап, үрегдээн.
Барган черинге специалистер 50х50 метр хемчээлдиг 15 шенелде шөлүн тургузуп, кадык болгаш кадып-кургаан база хээкчилерниң хемдип үрээни үнүштерниң санаашкынын чоруткан. Шенелде шөлдер 3,75 га черни хаара туткан. Бо черде тараан аныяк хадыларның ниити саны 2907 кезек, оларның 412-зин хээкчилер үрээн болуп турар. Аныяк кадык хадыларны одура хемдээш, тарылга изинче октапкан, а ол ышкаш ыт-кадының сыптары база үрегдеттинген болуп турар. Хээкчилерниң санының хөлүн эртир өзүп көвүдээни оларның ала-чайгаар дайзыннарының санының кызырылганы-биле холбашкан деп төптүң тускай мергежилдиглерни санап турар. 2012 чылда ышкаш хөлүн эртир өзүп көвүдээшкинниң соонда хээкчилерниң саны чоорту кызырылза-кызырылза, олар шуут-ла чиде бээр. Дараазында чаагай, магалыг байдалдарга чедир.
300 гектар черде тараан арга-арыг культураларының долу өлүп-хораашкыны чок, чүгле харын кезек черлерде үрегдээшкиннер таваржып турар, кадык өзүлделиг үнүштер колдаан участоктар база бар дээрзин салбырның специалистери бодунуң ажылын түңнеп тура демдеглээннер. Ук участокта байдалды чогумчудары-биле база эргежок чугула хемчеглерни чорудары-биле Балгазынның арга даамылынга Тыва Республиканың Бойдус курлавырлары болгаш экология яамында арга ажыл-агыйы болгаш аргаларны катап тургузарының килдизинге баарын сүмелээннер.
А. ХЕРТЕК очулдурган.
#Арга_арыг #Росарга_арыгкамгалалы #Экология #Тыва #Тува #Тувамедиагрупп #Тывадыл #Тывамедээ #Tuva #Shyntuva
