РФ-тиң Президентизи Владимир Путинниң эге класстар өөреникчилерин изиг чем-биле хандырар дугайында Айыткалын 2020-2021 өөредилге чылында боттандырар дээш ТР-ниң Өөредилге болгаш эртем яамызы чогуур ажылдарны чоруткан. Школаларның столоваяларының чем кылыр өрээлдеринде септелгелер кылдынган, аъш-чем кылыр дериг-херекселдер чаарттынган. 2020 чылда чугула херек дериг-херексел садарынче 5,481 миллион рубль акшаны чарыгдаан. 2021-2022 өөредилге чылында шак-ла ындыг чарыгдалдарже 8,212 миллион рубль көрдүнген.
Тыва Республикада ниитизи-биле 173 өөредилге чери бар. 164 школаның эге класстарында ниитизи-биле 30630 уруг өөренип турар. Ол дээрге шупту өөреникчилерниң 44,5 хуузу. 2020-2021 өөредилге чылында республиканың шупту школаларында эге класстар изиг чем-биле хандыртынган. Өөредилге база Кадык камгалал яамылары болгаш Росхереглелхайгааралдың ТР-де эргелелиниң чөпшээрели-биле 7-11 харга чедир уругларның чиир чеминиң менюзу бадыткаттынган. Уругларның бир хүнде чиир чеминиң өртээ 64 рубль 54 көпеекке дүгжүр. Эртенги шактарда өөренип турар уругларны эртенги чем-биле, а дүъштекилерин дүъштеки чем-биле хандырып турар. Чемненир үе келирге, школа директорларының бадыткап кааны чурум езугаар класстар аайы-биле чемненир. Ук программаның акшаландырыышкынын федералдыг, регионалдыг база тус черниң бюджединден хандырып турар.
Росхереглелхайгааралдың ТР-де эргелели 2020-2021 өөредилге чылында уругларның изиг чем-биле хандырылгазын тускай лабораторлуг херекселдер-биле 150 удаа хыналдаларны кылып чоруткан. Түңнелинде, чедер-четпес чүүлдерге хамаарыштыр эдилгелерни кылып, чогуур хемчеглерни чорудуп турар.
Барыын-Хемчик кожууннуң Кызыл-Мажалык ортумак школазының директорунуң өөредилге талазы-биле оралакчызы, ук школада уругларга изиг чем хандырылгазын харыылап турар Сайлык Салчак:
– 2020-2021 өөредилге чылында ниитизи-биле 354 уругну изиг чем-биле хандырып кыштаан бис. Чемненир уругларны 8 аңгы кезекке чарып каан. Бир чемненирде-ле, 50 уруг чаңгыс угда чемнениптер. Бүдүн өөредилге чылында ада-иелерниң талазындан өөрүп четтириишкиннерден өске чемелээшкин черле дыңналбаан. Чүге дээрге ада-иелер график езугаар удаа-дараа хыналдаларны чорудуп турган. Чижээлээрге, эртен хынаар дээн болза, бир хонук бурунгаар сагындыргаш, чөпшээрел бижик бижидип алгаш, маскалыг, халаттыг чем кылыр өрээлден бээр кирип, соодукчуларны ажыдып, паштарда чемнерни амзап, хынап болур. Ада-иелер каш-даа катап хыналдаларны чоруткан. Түңнелин бистиң үнелел бижиир тускай кыдыраажывыска бижээш, демдээн салып каар. Черле «4» азы «5» деп демдектер ап турдувус. Чем кылыр өрээлде ниитизи-биле беш кижи ажылдап турар. Амдыызында олар ажылынга четтигип, хүлээлгезин кызымаккай күүседип турар. Бир эвес өөреникчилер саны көвүдээр болза, ажылдаар улус немээрин өөренип көөр бис. Школавыс черле эрги болгаш дериг-херекселдерден стол, сандайларывыс арай эргижирей берген. Солуур, чаартыр дугайында база чугаалажып турар бис.
Бодум хуумда бо программаны кончуг эки деп санаар мен. Ылаңгыя хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерге деткимче. Чамдык уруглар бажыңынга чемненип четтикпейн-даа барган боор. Ынчангаш школага изиг чем-биле чемгерери уругларның өөредилге талазы-биле-даа сайзыралынга, кадык-шыырак-даа болурунга эки-дир. Бир дугаар чылында уругларны деңзилеп албаан болдувус. Ынчалза-даа ажы-төлдүң деңгели каракка көзүлдүр-ле шыырак апаар чорду. Өзер үезинде уругларны эки шынарлыг чем-биле чемгерери дыка чугула. Ынчангаш келир чылын чаа өөредилге чылының эгезинде бичии уругларны деңзилеп алыр деп бодалдыг бис.
Кызыл хоорайның 3 дугаар школазының өөреникчилериниң ачазы Мерген Шомбун: «Үш ажы-төлдүг бис. Оолдарывыстың улуу 6, а бичиизи 5 классты бо чылын доостулар. Хеймер уруувус бо чылын 1 класска өөренип кыштаан. РФ-тиң Президентизиниң Айыткалы-биле школаларга эге класс өөреникчилерин изиг чем-биле чемгерер апарганын дыка эки деп санаар-дыр мен. Чүге дээрге биске, хөй ажы-төлдүг өг-бүлеге, ада-иези бис ийилээн ажылдап турар-даа болзувусса, акша-көпеек чедишпейн баар үелер турар. Оолдарывыска автобустаар болгаш столоваяга чемненир акшаны ыяап бээр бис. Чамдыкта акша чок-даа апаар таварылгалар турар. Ажы-төлүвүс школадан кээрге, чүнү өөренгенин, чүнү чигенин сонуургап айтырар бис. Бичии уруглар бажыңга-даа черле ындыг боор, бирде, чемни аажок амданнанып чиир, бирде, чивейн-даа баар. Школага база ындыг, хөй кезиинде чемненип алган болур чорду. Ада-иелерге ажы-төлү тодуг-догаа болурундан эки чүве кайда боор. Ынчангаш изиг чем-биле уругларны чемгерип турар апарганынга чүүлдүгзүнер-дир мен».
Өске ада-иелер-биле школаларда изиг чем дугайында чугаалажырга, ажы-төлү школаның изиг чемин чиир-чивес-даа болур. Ынчанмайн канчаар, кижи бүрүзү чаңгыс аай болбас, уруг бүрүзүнүң кижизидилгези, чиир чеми аңгы-даа боор. Ниитизи-биле алыр болза, эге класстарны изиг чем-биле хандырып эгелээни эки. Ук программа боттангаш, бир дугаар ажылдап кыштааны бо. 2021-2022 өөредилге чылында бо программа ам-даа сайзыраар, чаартылгалар болур дээрзи чугаажок.
Айдың ОНДАР.
Чуруктарны маадырның архивинден алган.
#Изигчем #Өөредилгеболгашэртемяамызы #Кызыл_мажалык #Өөредилгеадыры #Шынсолун #Тыва #Тывамедээ #Тывадыл #Тува #Tuva #TMG #Tuvanews
