Шрифт
А А А
Фон
Ц Ц Ц Ц Ц
Изображения
Озвучка выделенного текста
Настройки
Обычная версия
Междубуквенный интервал
Одинарный Полуторный Двойной
Гарнитура
Без засечек С засечками
Встроенные элементы
(видео, карты и т.д.)
Вернуть настройки по умолчанию
Настройки Обычная версия
Шрифт
А А А
Фон
Ц Ц Ц Ц Ц
Изображения
Междубуквенный интервал
Одинарный Полуторный Двойной
Гарнитура
Без засечек С засечками
Встроенные элементы (видео, карты и т.д.)
Вернуть настройки по умолчанию

ХӨМҮР-ДАШ: БАЗА БИР "ЧУДУРУК"

11 февраля 2022
57

Тыва даг-руда компанияның Каа-Хем уургайындан хөмүр-даш садып чүдүрүп алыр дээш, чүък машиналыг кижилер ында бүдүн хонук дургузунда безин ээлчегге туруп, соокка машиналарын доңурбас, боттары база доңмас дээш, оларның моторларын өжүрбейн ажылдадып, хөй кывар-чаар чүүлдү чарыгдап турарынга хомудалдар социал четкилерде көвүдээн. Хөмүр-дашты казып алыр болгаш чүдүрүп бээрин­де нарыыдаашкыннар Каа-Хем уургайында барының херечизи. Хөмүр-дашты казып алырын көвүдедир, ону чонга чүдүрүп бээрин дүргедедир даал­ганы Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг “Тыва даг-руда компаниязы” КХН-ниң удуртулгазынга, республиканың Одаар­ чүүл болгаш энергетика яамызынга берген.

Тыва даг-руда компаниязы хөмүр-даш­ты казып алырын көвүдедир, одаар чүүлдү хереглекчилерге чүдүрүп бээ­риниң графигин узадыр өскертир ужурлуг. Кызыл хоорайда одаар чүүл складтарында хөмүр-даштың курлавырын Одаар чүүл болгаш энергетика яамызының ажыл­дакчылары шыңгыы хыналдага алган.

Каа-Хем биле Чадаана уургайлардан садып чорудуп турар “тыва” хөмүр-даштың Хакасияда бир тоннада өртээ 3700 рубль чедир өскен. Ол дээрге рес­публикада өртектен 1,5 муң рубль хөй. Ынчангаш Тываның “кара алдынын” Саян артынга аппарып садар “даштыкы” сайгарлыкчыларның, бир тонна хөмүр-дашты 2220,1 рубльге садып алгаш, чонга оон аар өртек-биле садып турар тус черниң “иштики” сайгарлыкчыларның көвүдээни хөмүр-дашты Каа-Хем уургайдан дүрген чүдүрүп четтикпес чорукка чедирген.

Каа-Хем уургайының даштыкы складында одаар чүүл курлавырының чедиш­пезиниң база бир чылдагааны – хөмүр-дашты көвүдедир казып үндүреринге даг-руда компаниязының белен эвес болганы.

Каа-Хем болгаш өске-даа чамдык кожууннарның одаар чүүл складтарында хөмүр-даш курлавыры барык чок болганы база илерээн. Ооң чылдагааны – Каа-Хем уургайында ээлчегге дүне-хүндүс туруп, хөй кывар-чаар чүүлдер чарыгдаары кожууннарже одаар чүүл сөөртүп турар сайгарлыкчыларга карылгалыг болганы.

Кызыл хоорайның болгаш кожуун­нарның чурттакчы чонунга хөмүр-даш четчир кылдыр хандырар, ону дүрген садып ап, одаар чүүл складтарынче дарый чедирери-биле Одаар чүүл болгаш энергетика яамызының, ол ышкаш Кызылда “Чаагайжыдылга” муниципалдыг унитарлыг бүдүрүлгениң улуг чүък чүдүрер аар машиналарын ажыглаар айтыышкынны Владислав Ховалыг берген.

Тываның Баштыңының бо айтыышкынын күүседир талазы-биле ажыл амгы үеде чоруп турар. Бо неделяның дургузунда Кызыл хоорайда болгаш кожууннарда одаар чүүл складтарынга хөмүр-даштың хереглелге четчир курлавыры тургустунар ужурлуг.

Республиканың чурттакчы чонунга хөмүр-даш чедишпейн турарынга хомудалдар-биле холбаштыр Тыва даг-руда компаниязы дыңнадыгны кылган.

Чурттакчы чонну хөмүр-даш-биле хан­дырарда садар өртээниң хенертен дыка чиик апарганы-биле бергедээшкиннер хө­мүр-даш-биле холбашканын ол дыңнадыгда демдеглеп, Тыва Республиканың Чазааның доктаалы-биле 1 тонна хөмүр-даштың өртээ 2022 чылда 2220,10 рубль апарганын сагындырып, Тыва даг-руда компаниязы чурттакчы чонга хөмүр-дашты чүдүрүп четтикпейн турарынга республиканың удуртулгазын буруудадыр хөөн бо дыңнадыгның баштайгы домаандан-на илдең.

Уургайда хөмүр-даш курлавырының четчирин, чүдүрүп чорударынга амгы үеде 47 муң тонна беленин даг-руда компаниязы дыңнаткаш, ону тус черниң чурттакчыларынга чүдүрүп бээринге хөмүр-дашты чиик өртек-биле садып алгаш, аар өртек-биле сайгарып турар сайгарлыкчылар шаптыктап турар деп сагындырган.

Кызыл хоорайда болгаш кожууннарда одаар чүүл складтары хөмүр-дашты хууда кижилерге өртек-биле (1 тонна 2220,10 рубль) садып ап турарын, чаңгыс-даа ск­лад хөмүр-дашты садып алырының дугуржулгазын Тыва даг-руда компаниязы-биле тургуспаанын дыңнадыгда сагындырганы республиканың хоорайларының болгаш кожууннарының эрге-чагыргаларын кичээндирер ужурлуг. Бир эвес одаар чүүл складтары хөмүр-дашты дугуржулга ёзугаар садып алзын деп айтырыгны Тыва даг-руда компаниязы көдүрүп кээр болза, айтырыг улам нарыыдап болур. Республиканың одаар чүүл складтары хөмүр-дашты юри­диктиг эрге-байдалдыг садып алырын негээр сорулганы “Тыва даг-руда компания” КХН бодунуң мурнунга салган деп каразып болур-дур.

Тываның хөмүр-даш рыногунда монополист Тыва даг-руда компаниязы бодунуң продукциязын улуг өртек-биле садар, хөй орулганы киирип алыр дээш, моон-даа соңгаар туржур болбайн аан. Аңаа даг-руда компаниязының база бир “чудуруу” – республикада одаар-чүүл складтарының хөмүр-даш рыногунга юридиктиг эрге-байдалы.

Тываның бодунуң байлаа хөмүр-даштың өртээн чөптүг деңнелге тудар дээш, моон соңгаар туржуру улам-на нарын болгаш берге дээрзи Тыва даг-руда компаниязының дыңнадыындан илдең-дир. Ынчалза-даа Тыва Чазак чону дээш ам-даа күжениишкинниг ажылдаар дээрзинге бүзүрел улуг.

Шаңгыр-оол МОҢГУШ

белеткээн.