Одалга сезону
Берге саң-хөө болгаш нарын ниитилел-политиктиг байдалга 2021 – 2022 чылдарның кышкы сезонунга белеткел ажылдары чоруп турган дизе, улуг-ла хөөредиг эвес боор.
Ниитилел-политиктиг байдалды алыр болза, ол дээрге республиканың эң үстүкү удуртулгазында солчулга, чамдык яамыларның сайыттарының халашканы, оларның орнунга чаа даргаларның томуйлатканы, ооң-биле холбаштыр яамыларда, албан черлеринде болгаш бүдүрүлгелерде ажыл-агыйжы байдалдың өскерилгени.
Саң-хөө байдалын алыр болза, келир кышка белеткел ажылдарынга херек акша-хөреңгиниң чедишпези. Ону нарыыдаткан чүүлдер – чуртталга-коммунал ачы-дузазы, чылыг, энергия өртээ дээш чурттакчы чоннуң, бюджет албан черлериниң болгаш чамдык бүдүрүлгелерниң хөй түңнүг акша өрелери. 2021 чылдың июль айның 1-де байдал-биле алырга, шупту хевирлерниң хереглекчилери чылыг дээш — 696,7 миллион рубль, электри энергиязы дээш — 719,9 миллион рубль, ниитизи-биле 1 416,6 миллион рубль өрелиг турган.
Социал албан черлерин болгаш хөй квартиралыг бажыңнарны кышка белеткээринге херек акша чуртталга-коммунал, чылыг болгаш энергия ажыглалы дээш төлевирден база үнер болгай. Ол ачы-дузалар дээш чүгле чурттакчылар 969,4 миллион рубль өрелиг болган.
Республиканың чаа удуртукчузу Владислав Ховалыг ажыл-агыйжы арга-дуржулгалыг болгаш, ындыг нарын байдалды эки билип, тус черниң күш-шыдалын, федералдыг төптүң деткимчезин дээштиг ажыглаар аргаларын бодап турганы чугаажок. Чуртталга-коммунал ачы-дузазы, чылыг болгаш энергия дээш төлээрин көвүдедир талазы-биле ажылды шыңгыырадып, ажылчын бөлүктү республиканың чазаанга тургускан. Ачы-дузалар дээш чурттакчы чоннуң төлээрин көвүдедир талазы-биле хемчеглерни бо ажылчын бөлүк ап чоруткан. Эң ылаңгыя яамыларның, оларның башкарылгазында албан черлериниң ажылдакчыларының ачы-дуза дээш төлээрин шыңгыырадырынче кичээнгейни комиссия угландырган. Кышка белеткел ажылдарын акшаландырарынга мындыг янзылыг болгаш өске-даа хемчеглер өмек-дөмек болганы чугаажок.
Республикага, биргээр чугаалаарга, Владислав Ховалыгга федералдыг төптен деткимче 1,5 миллиард рубль акшаның чамдыызын кышка белеткел ажылдарынга киириштиргени база улуг дуза болган.
Тыва Республиканың Чазааның сентябрь 27-де ээлчеглиг Аппарат хуралынга кышка белеткел ажылдарын база катап сайгарып чугаалашкан. Кышка белеткел дээш харыысалгалыг республика болгаш кожуун чергелиг удуртукчуларның хуралга дыңнадыглары ёзугаар, бир эвес элээн каш четпестерни кичээнгейге албас болза, 2021 – 2022 чылдарның кышкы сезонунга белеткел ажылдары доозулган.
“Социал хөмүр-даш” төлевилелдиң кожууннарда киржикчилеринге тускайлап үндүрген хөмүр-дашты барык шуптузун сөөртүп чедирген. Кызыл хоорайның 291 чурттакчызы бо социал төлевирниң киржикчилери. Оларның 69-зунга хөмүр-дашты сөөртүп чедирген. Артканнарынга хөмүр-дашты октябрь айда сөөртүп доозар.
Кожууннарда одалга черлеринде хөмүр-даш курлавырын тургускан. Чүгле ырак-узак Мөңгүн-Тайгага келир кыжын одаарынга херек 1 муң тонна хире хөмүр-даштың чүгле чартыын сөөртүп чедирген. Октябрь айда бо ажылды доозуптар ужурлуг.
Чер бажыңнарлыг кижилер хөмүр-дашты республиканың чазааның доктааткан өртээ-биле садып алырының айтырыы база шиитпирлеттинип турар. Кожууннарда хөмүр-даш складтарының ажылы шуудап эгелээн. Аңаа шаптыктап турар чүүл — деңзи дериг-херекселиниң эргилээни, ону септээр ужурга таваржып турары, чаа деңзилерни садып алырынга акша-төгериктиң чедишпези.
Кызыл хоорайның Мир кудумчуда складта Каа-Хем уургайдан хөмүр-дашты 1 тоннаны 2500, 1 шоодайны 200 рубль өртекке, Энергетиктер кудумчуда складта Хакасияда Майырык уургайдан хөмүр-дашты 1 тоннаны 2050, 1 шоодайны 250 рубль өртекке садып турар. Бо-ла складтан Хакасияда Балахта хөмүр-даш уургайындан хөмүр-дашты 1 тоннаны 3 400 рубльге Кызылдың чурттакчылары садып алыр аргалыг.
Кожууннарда болгаш Кызыл хоорайда социал ужур-дузалыг албан черлеринче болгаш хөй квартиралыг бажыңнарже чылыгны киирген. Ак-Довурак хоорайда школаның чылыдылга системазының капитал септелгези ам дээрезинде доозулбаан болгаш, ону чылыгга кошпаан.
Кызыл хоорайда хөй квартиралыг 408 бажыңның ажаалда-тежээлдезин чорудуп турар башкарыкчы компаниялар болгаш эштежилгелер ол бажыңнарның материал-техниктиг байдалы кышка беленин демдеглээн паспорттарны Кызылдың мэриязындан алган, бажыңнарның шуптузун чылыгга кошкан. Ынчалза-даа ол бажыңнарда квартираларның ээлеринден оларның квартиралары соок дээрзиниң дугайында эвээш эвес хомудалдар башкарыкчы компаниялар болгаш эштежилгелерже, хоорайның мэриязының Вконтакте арынынче кирип турар. Хомудал киирген чурттакчыларга харыылар, чымчадыр чугаалаарга безин, арай чиктиг.
Чижээлээрге, Ангарский кудумчуда 25/1 бажыңда чылыг эвес, Ангарский башкарыкчы компания кандыг-даа хемчег албайн турарын Алена Куулар мэрияже хомудап бижээн.
Мэриядан харыылааны кайгамчык! “Бир эвес силерниң квартираңарда соок болза...” деп бижээш, Ангарский башкарыкчы компания хемчег албаан болза, кайы албан черлеринче хомудал киирерин айтып бадырган. А дүрген дуза дугайында чаңгыс-даа сөс чок.
Ындыг харыыга хамаарыштыр “Прокуратура дээш өске албан черлеринче хомудап турувуста, кыш эртип каар ыйнаан” деп, Кызылдың мэриязының Вконтакте арынынга Аржаан Доржу чөгенип бижээн.
Хөй квартиралыг бажыңнарның кышка белениниң паспорттарын башкарыкчы компанияларга болгаш эштежилгелерге оларның боттарының-на киирген документилери ёзугаар Кызылдың мэриязы бижип берип, херек кырында кандыг-даа техниктиг хыналда чорутпайн турарын, бо чүүлдү прокуратура сайгарып кирипкен дугайында Тыва Республиканың Чазааның сентябрь 20-де Аппарат хуралынга “Кызылдың ЧЭТ” ажык акционерлиг ниитилелдиң чиңгине директору Андрей Троцан дыңнаткан. Хөй квартиралыг бажыңнарның кышка белениниң паспорттарының дугайында бодунуң дыңнадыын эш Троцан Чазактың сентябрь 27-де хуралынга база катап катаптап, прокуратура хыналданы удавас эгелээр, аңаа “Кызылский ТЭЦ” ажык акционерлиг ниитилелдиң техниктиг ажылдакчылары киржир, хыналданың түңнелинде паспорттарның шын-мегези билдине бээр деп чугаалаан.
Мындыг янзылыг нарын чүүлдер кышкы сезонга белеткелдерде бар-дыр.
Ындыг турбуже, 2021 – 2022 чылдың кыжынга республиканың белеткели багай эвес, кышты улуг бергедээшкиннер чокка эртер деп идегээриниң барымдаалары база бар.
Шаңгыр-оол МОҢГУШ.
#ТЭЦ #Одалгасезону #Чылыдылга #Тыва #Тува #Шынсолун #Тывадыл #Тывамедээ #Tuva #Shyntuva
