Аэлита Баян-Далай: «АНЫЯКТАРГА ДЫКА АЖЫКТЫГ ТӨЛЕВИЛЕЛ-ДИР»
Денис биле Аэлита Баян-Далайлар эрткен чылын бо төлевилелге киржир эргени конкурс езугаар алгаш, Кызыл кожууннуң Баян-Кол сумузунуң девикээринде Муңгаш-Эл деп черде чаа кыштагны (чурттаар бажыңны, хой кажаазын) кылып дооскаш, 200 баш хойну кадарып эгелээн.
-Чазактың эгелеп каан бо төлевилели көдээ черлерде чурттап турар чонга, ылангыя аныяктарга, дыка ажыктыг. Ынчангаш аңаа идепкейлиг киржиринче үе-чергелеримни кыйгырып, сүмелээр-дир мен,- деп Аэлита чугаалады.- Баштайгы дээрезинде бис база чигзинип турдувус. Ынчалза-даа чыып киирген документилеривис сумуга, кожуунга болган шилилге конкурска эрте бээрге, малчыннаар бодаан күзеливис быжыга берген.
Баян-Кол сумуда мал азырап чоруур өг-бүлелерниң бирээзи Иван биле Ия Севекпуттар ажыктыг төлевилелге киржип эгелээн аныяктарны деткип, 200 баш хоюн үзүп берген.
- Хөй мал хүлээп алгаш, кыштаг кылып эгелээривиске, чоок төрелдеривис дыка дузалады. Баштайгы дээрезинде шуудап алырынга мээң авам-ачамның, Денистиң авазының, угбаларының дуза-деткимчези, сүмелери биске дыка ажыктыг болган, ол дээш улуу-биле четтиргенивисти оларга илереттивис, - деп аныяк малчын Аэлита Мергеновна улаштыр чугаалады.
Кандыг-даа ажылды, ылангыя хөй мал азырап өстүрерин эгелеп алыры дуржулга чок аныяк кижилерге белен эвес дээрзи билдингир. Ынчангаш Тываның күрүне университединиң көдээ ажыл-агый факультединиң башкылары малды канчаар ажаар-тежээриниң, янзы-бүрү арыглардан канчаар камгалап эмнээриниң эге билиглерин кыштагжыларга, өртектиг-даа болза, өөредип турарын эки эгелээшкин деп демдеглээри чугула.
- Ындыг өөредилге үезинде дыка хөй ажыктыг чүүлдерни билип алган бис. Ынчаш кылын кыдыраашта бижип, демдеглеп алган билиглеримни ам херек кырында ажыглап, аарый берген хойларывысты, хураганнарывысты бодум сыкыртып эмнеп ап чоруп турар-ла-дыр мен. Ажылды херек кырында хол-биле тудуп кылып тургаш, чаа чүүлдерни кижи билип алыр, оозу база эки-дир, - деп, Аэлита чугаавысты түңнеди.
Эрткен чыл аңаа ийи дапкыр өөрүнчүг болгаш. Чаа кыштаанга кодан хойну хүлээп ап тура, ийис кыстарны база божуп алган. Чырык черге баштай көстүп келгенин Алдын деп адаан, шала озалдап төрүттүнгени Сырга деп аттыг. Кызылдың 12 дугаар школазында 5 класста өөренип турар Медогма (төвүт дылда алантос чечек дээн уткалыг) шак ынчаар чараш дуңмаларлыг болган.
Баян-Далайларның аалының чоогунда малчыннап чоруур Александр Дагаажык ийис анайларлыг өшкүзүн Алдын биле Сыргага белек кылдыр берген. Холу ак, чолу бүдүнгүр акызының ачызы-ла ыйнаан, удаваанда 30 баш өшкү база коданга келген. Оларны Денистиң угба-честези, ооң мурнунда муңчу малчыннар чораан Рада биле Байлак белекке бергеннер. Ынчангаш ам аныяк малчыннарның коданында бо хүнде 336 баш хой, өшкү бар. Оларның кыштап чиир сигени аалда үш машина ишти чедир дүжүртүнген, хем кыдыы алаакта ам-даа ийи машина ишти хире сараатты сөөртүп алыры арткан.
Мал суггарарынга, аъш-чем кылырынга ажыглаар доңмас кара суг аал чоонда агып чыдар. Ынчангаш суггат талазы-биле айтырыг чок.
Хенче-Кара Монгуш, авторнуң тырттырган чуруктары.
