Чоокта чаа «Шын» солуннуң редакциязынга ТР-ниң аныяктар болгаш спорт яамызының улуг тренери, ТР-ниң дзюдо хүрежинге спорт мастери Аян Бады-Хоо делегей чергелиг класстың спорт мастери Ай-Херел Хертекти эдертип алгаш, аалдап келген. Спорт мастери деп атты кижи бүрүзү чедип албас. Ынчангаш келген аалчылар-биле оларның чедиишкиннериниң дугайында чугаалаштывыс.
Ай-Херел Хертек 2018 чылда делегей чергелиг класстың спорт мастери деп атты чаалап алган. 2019 чылда Россияның кубогун, 2020 чылда делегей кубогунга 3, 2021 чылда делегей кубогунга 2 дугаар черлерни алган. Ай-Херел ам-даа өөренмишаан, тренировкалап, маргылдааларга киржип, чедиишкиннерни эккеп турар. Ол хире чедиишкинниг болган чаңгыс чер-чурттуувусту тыва чонувус танып билип алыры артык эвес. Тыва оолдарывыстың республикадан дашкаар улуг хоорайларга өөренмишаан, маргылдааларга киржип, чедиишкиннерлиг болуп турары өөрүнчүг.
Ай-Херел Хертек Таңды кожууннуң Дүрген суурга өскен. 10-11 харлыындан тура Дүрген ортумак школазынга хостуг хүреш секциязынга барып эгелээн. Ооң эң баштайгы тренери Алдынча Ооржак. Школа соонда даг инженери мергежилди чедип алыры-биле, Новосибирск хоорайже өөренип чорупкан. Чаа черге барган дораан тренировкалаар спортзал тып алгаш, самбо секциязынче барып эгелээн. Таптыг-ла бир чыл болганда, тренери дайынчы самбону шенээрин сүмелээрге, Новосибирск облазынга болган маргылдаага киришкеш, 3 дугаар чер алгаш, олчаан дайынчы самбону ойнаар апарган. Спортчу самбога чүгле хүрежир болган болза, а дайынчы самбога аңгы-аңгы хевирлерни ажыглаар – шанчар, тевер, моңнаар. 2018 чылда Россияның бирги черинге спорт мастери атты күүседип алган. 2019, 2020 чылдарда ийи катап тиилекчи болган. Делегей кубогунга баштай киришкеш, 3 дугаар черни, а ийи дугаарында, 2021 чылда, 2 дугаар черни алган.
Ай-Херелдиң ада-иези оглу бичии турда-ла, спортка сонуургалды «тарып» каан деп болур. Авазы Айсуу Хертек Тываның күрүне университединде поварлап турар. Ачазы Шолбан Ондар Республиканың школа-интернадында ажылдап чоруур. Ол база аныяанда бокс спортунга сонуургалдыг турган. Хеймер эр дуңмазы база хүрежир. Ай-Херел ам боду ада – удавас 2 харлаар оолдуг.
Спортчу кижиниң чедиишкиннеринге тренер кижиниң үлүг-хуузу улуг. Новосибирск хоорайга студентилеп барган тыва оолдарның спортка эки үре-түңнелдеринге Евгений Митрохин болгаш Юрий Сергеенко оларның салдары улуг болган. Ынчангаш Аян биле Ай-Херелден тренер башкыларының дугайында айтырдывыс.
Аян Бады-Хоо: “Новосибирск хоорайга студентилеп чедип келгеш, университедимниң спортзалынга кирип келиримге, ийи башкы турган. Оларның улуу Юрий Сергеенко. Бо ийи тренер бисти өөредип эгелээн. Тывалар дээш биске аажок ынак улус чүве. Юрий Сергеенко мээң өөренип эгелээн үемден эгелээш, дооскужемге чедир, дөрт чыл иштинде, самбо талазы-биле чеди тыва спорт мастерин доостурган. Өөреникчилер-биле ажылдаары бир тускай башкы. Чижээлээрге, хүрешкеш, октап-даа каарга, октадып-даа алырга, кижини дөмей-ле мактавас, а харын-даа «мешок» дээр. Өөреникчилерин ам-даа бедиктерже чүткүзүн, улуг тураланып, сула салдынмазын дээш ындыг кижи-дир ийин. Эмин эрттир мактай бээрге, шын эвес деп санаар. Ынчангаш «Мешок, эки ажылдаар болзуңза эк-дир» дээш, арга-сүмелерин өөредир турган. А Евгений Александрович болза, бодунуң аргаларын көргүзер башкы чүве. Өөреникчилери-биле дыка чоок кылдыр чугаалажыр, улустуң сагыш-сеткилин билип, кичээнгейин бодунче хаара тудуп алган турар. Амгы үеде коллегалар апарган-дыр бис. Өөредилгем доозуп алгаш, Тывага келгеш, Вячеслав Монгуш дээр тренерлиг апарган мен. Ол башкым Тывага дзюдо спортун сайзырадып, бедик деңнелче үндүрүп эккелген. Ол башкымның угаан-медерели, бодун алдынып чорууру, кылып турар чүүлдери дыка кижизиг кижи. Чүге дээрге дзюдо дээрге философчу оюн-дур. Ынчангаш башкымны өттүнүксээр, үлегерге ап чоруур мен”.
Ай-Херел Хертек: “Студентилей бергеш, эгезинде чеде берген тренерим: "Хүрежирде, кедер курткадан садып алгаш келир сен" дээш мени чорудупкан. Оон ийи хире хонганда Евгений Александровичиниң залын тып алган мен. Бо тренер мени тускай хеп чокка хүлээп алган. Куртка, идик дээш шупту херек хепти меңээ боду берген. Өөренип турарым өөредилге черинде башкылап база турар болгаш мени чүгле спортка эвес, а өөредилгемге база дузалажып чоруур. Мээң ачам ышкаш апарган. Новосибирск хоорайда ачам деп болур. Ынчангаш бо тренерим меңээ үлегер. Амдыызында тренер болурунуң дугайында бодавайн турар мен. Ам бир он чыл эртсе, тренерлеп болур боор мен. Чүге дээрге дайынчы самбога 30-35 хардан өрү ойнавас. Колдуунда аныяктар ойнаар оюн-дур ийин. Ам-даа он хире чыл бодум хүрежипкеш, ооң соонда тренерлей бергеш, бо башкым ышкаш болуксаар мен".
Аян Бады-Хоо эдертип эккелгени чаңгыс чер-чурттуунуң дугайында мынчаар чугаалады: “Чамдык улус талантылыг кижи-дир дээр. Ийе, талантылыг улус бар бооп болур. Ынчалза-даа спортка бир дугаарында кызымак чорук, чүткүл, тура-сорук херек. Ай-Херел бодунуң кызымаа, чүткүлдүү-биле улусту кайгадып эгелээн. Новосибирск хоорайга мээң соомда студентилеп чедип келген. Улуг хоорайга келгеш, ада-иезиниң чок черинге чамдык оолдар, уруглар арай өскээр будалы бээр. Ай-Херел өскелерден көңгүс ылгалдыг кижи. 20 хар ажып чорааш-ла, делегей чергелиг класстың спорт мастери деп атты чедип алганы таварылга эвес деп санаар мен.
Соңгаар улуг хоорайларга студентилеп чеде бергеш, улуг тураланып халывайн, спортчу секцияларже азы уран чүүл бөлгүмнеринче барып, сонуургалының аайы-биле бодун боду сайзырадыры дыка чугула.
Бурунгаар үзел-бодалдыг, туруштуг аныяктар ам-даа көвүдээр болзун!
Айдың ОНДАР.
#Тываспорт #Спортмастери #Тренер #Шынсолун #Тыва #Тывамедээ #Тывадыл #Тывамедиагрупп #Тува #Tuva #Shyntuva
