Республиканың салым-чолунга төөгүлүг салдарны чедирген нояннарның чурту Чөөн-Хемчикке «Тывамедиабөлүк” медээлер агентилелиниң корреспондентизи сургакчылап чедип, ооң бөгүнгү амыдыралы-биле танышкан. Ооң тыпканы материалдарының бирээзи-биле бөгүн силерни таныштырдывыс.
Чөөн-Хемчик кожууннуң Теве-Хая сумузунда “Чоннуң картофели” социал төлевилелде бо чылын 28 өг-бүле киржип турар. Аянмаа Донгактың дөрт ажы-төлдүг өг-бүлези ук программа-биле картофель үрезинин май 12-де алгаш, дүүн тарып дооскан.
Хөй ажы-төлдүг өг-бүле картофельден аңгыда ногаа аймаан – свекланы, морковьту, огурецти, помидорну четчир кылдыр тарып алыр. Бо хүнде ногаан согуназын чемге ажыглай бергеннер. Аянмаа өөнүң ээзиниң тайгадан эккеп бергени шеңне чечээн база чара олуртуп алган, өнгүр чечек огородун каастап турар.
Өгнүң кыс ээзи «Белорус» тракторнуң улуг дугуйларын огурец тарыырынга чогаадыкчы ажыглап турар. Дугуйларга ногаа тарыырга кончуг таарымчалыг деп ол чугаалады. Огурецтиң сывы быжыгып үнүп эгелээн үеде ортузунга ыяш хап каарга, чыырынга эптиг кылдыр туттунуп үнүп келир.
Өг-бүлениң ынак чеми – орама. Аянмааның рецептизи: морковь, свекла, картофель, согунаны бичежек дөрбелчин хевирлиг хээп алгаш быжырып алыр. Болу бээрге, тырткан эът-биле холааш, бууза дег туткаш, буска хайындырып алыр. Уруглары авазын ораманың ногаазын көвүдедип бээрин дилээрлер.
Ийи дугаар хлебти бажыңының девискээринге тарыырындан аңгыда, чылдың-на 80-90 шоодайны ажаап алыры-биле аңгы шөлге база тарып ап турар. Артыкшылдыын акша-төгерикке сайгарып алырлар.
“Чоннуң картофели” социал төлевилелден аңгыда, олар «Инек – чемгерикчи малым» деп төлевилелдиң 2018 чылда киржикчилери. Оларның өдээнде бир инек, бир молдурга, бир бызаа бар. Авазы уругларынга сүттүг шай, кадык хайындырып бээринден аңгыда, саан үезинде ону тырткаш, өремелеп, хойтпактап бээр. Бажыңының девискээринде чунар-бажың, машина тургузар чер, инек, сиген кажаазы бар. Мал чемин 5 ажыг тоннаны белеткеп, немелде чемни, дусту садып алыр. Сумунуң чурттакчылары айда бир катап малын ээлчежип кадарып турар.
Ажыл-агый чок өг-бүлелерге социал төлевилелдер дыка улуг деткимчени берип турарын хөй ажы-төлдүг ава онзалап демдегледи.
Ниитизи-биле Чөөн-Хемчик сумузунда 5299 өреге бар. Эвээш орулгалыг өг-бүлелерниң саны – 2388. “Чоннуң картофели” социал төлевилелдиң киржикчилерин картофель үрезиннери-биле хандырар дээш Шеми сумузундан Солун-оол Ховалыгның тараачын-арат ажыл-агыйы биле Шагаан-Арыг хоорайдан “Усма” көдээ ажыл-агый хереглел кооперативи-биле керээлерни чарган.
Бо хүннү-биле алырга, Чөөн-Хемчик кожуунда 149 эвээш орулгалыг өг-бүле картофель үрезиннерин алган, Чадаана хоорайда үлелге уламчылап турар. Теве-Хаяда – 9, Чыраа-Бажында – 5, Шемиде 2 өг-бүле картофельди олурткан.
Чөөн-Хемчик кожууннуң суму чагыргалары хөй ажы-төлдүг болгаш эвээш орулгалыг өг-бүлелерге дамчыдары-биле борщ кылыр 338 ногаа үрезинин саткан. Ол ышкаш картофель болгаш ногаа аймаа тарыыр шөлдерни аңгылап берип турар. Кожуунда 50 арык бар, амгы үеде 24 арыктың суун бадырган.
“Социал картофель” губернатор төлевилелди “Улусчу картофель” деп эде адаанын сагындырып каалы.
Бо төлевилелдиң чүгле адын өскертир эвес, а ооң киржикчилериниң санын көвүдедир, картофель тарып өстүрериниң хемчээлин барык 16 катап улгаттырар сорулга салдынган деп, Тываның Баштыңының албан-хүлээлгезин күүседип турар Владислав Ховалыг чугаалаан.
Шеңне Ондар
#Чоннуңкартофели #Чөөн_хемчиккожуун #Теве_хая #Инек_чемгерикчималым #Шынсолун #Тыва #Тывамедээ #Тывадыл #Тывамедиагрупп #Тува #Tuva
