Мээң кырган-ачам Дажы-Серен Докпакович Куулар чараш оран Алдыы-Ишкинге 1920 чылда, а кырган-авам Дугар Далдыевна Үстүү-Ишкинге 1930 чылда хөй ажы-төлдүг арат өг-бүлелерге төрүттүнгеннер. Олар Хемчиктен ада-иези, төрелдери-биле тергелиг аъттыг малын сүрүп алгаш, изиг чайын 8-9 хонуп чорааш Оңгачага көжүп келген.
Олар Чедер суурга өг-бүле туткаш, чурттай бергеннер. Кырган ада-ием Кур-Чер суурнуң үндезилекчилери, тургузукчулары. Дажы-Серен Докпакович суурга склад эргелекчилеп, бригадирлеп, учетчиктеп турган. Кырган-авам аныяанда шаңга тараа арыглап, трактор мунуп, чер-даа аңдаржып чораан. Кайызы-даа эрес-кежээ, кызымаккай. Кырган-авам Саян артынче 3 катап хой сүрүп ашкан. Баштай 800 хой, дараазында чылын 120 сарлык, оон 200 баш бода малды сүрген. Хой сүрүкчүлери 6-7 кижи орук-чирик, кадыр-берт, хат-чаъска таваржып, бергелерни ажып эрткен. Орукка адыглар бо-ла таваржы бээр, бир адыгны аңчы малчын Демчик Куулар акый даялап каан деп биске кырган-авам чугаалаар. Сарлык сүрүп чорда бир сарлык төрүптерге, кырган-авам ооң сүдүн саап алгаш, мал сүрген акыларынга сүттүг шайын хайындырып, бир ай чоруп келгеннер. Абаканга баргаш, оочурлап тургаш, малын онча-менди дужааганнар. Тывазынче дыка хөй акшалыг, оозун “шоодай акша” деп баштактанчып чанып келгеннер.
Хоочун өгбелерим Кур-Чер суурга, “Шамбалыг” совхозка, дыка үр малчыннаан. Та чеже хураган өстүрген, та чеже тонна дүк, эът дужааган! 1960 чылда кырган-ачам Моол Арат Республикаже эки ажылы дээш, арга-сүме солчуп бир ай дыштангаш келген. 1967 чылда Москвага база хөй санныг маадыр хоорайларга чедип, магадап көрүп алгаш келген. Мурнакчы саанчылар, малчыннар, чылгычылар экскурсиялап чоруп турган үелер. Ол чуруктарын ам-даа кадагалап чор бис. Кур-Чер суурдан кырган-ачамдан өске саанчылар Кара-кыс Эктек, Кара-кыс Ондар, Серен Күжүгет, Акан-оол Монгуш дээш өскелер-даа чораан.
Бүдүн чылдың түңнелдери-биле социалистиг чарышка каш дакпыр республика чемпиону болган. Моол өг-биле-даа шаңнаткан. Ол улуг, делгем, чараш өгнү өгбелерим үр үеде ажыглааннар. Мээң даайларым, угбаларым ол өгге ойнап өскеннер. Салчак Тока болгаш хөй даргалар, журналистер ол аалга кээр турган.
Кырган-ачам хөй шаңналдарның эдилекчизи. ВДНХ-ның алдын, мөңгүн медалының эдилекчизи, 3 соцчарыштың тиилекчизи дээш өске-даа шаңналдары хөй. Кырган-авам Дугар Далдыевнаның хөрээн 7 медаль каастап чораан. Өгбелеривис кайызы-даа күш-ажылдың хоочуннары чораан.
Олар 7 ажы-төлдү өстүрүп, кижизиткен. Улуг уруу Елизавета хоочун башкы, оглу Василий аңныыр чериниң специализи, Людмилазы фельдшер, Геннадий милицияның хоочуну, подполковник эргелиг. Олар шупту хүндүлүг дыштанылгада.
Кырган-ачавыс 74 харлыында “аъдының бажы хоя берди”, кырган-ававыс 89-да чырык черден чораан. Оларның уйнуктары 20 кижи, оларның уруг-дарыы 39 четкен.
ТАР-ның 100 чыл ою таварыштыр хоочун өгбелеривисти сактып, мөгейдивис.
Уйнуктарының мурнундан
Алдынай КАРАСТАН, Шагаан-Арыгның 2 дугаар школазының башкызы.
