Улуг-назылыгларның арга-сүмезин бо сайзыраңгай үеде ажыглаары чугула.
Мен бодум 88 харымның барык чеден чылын, бүгүле эртем-билиимни, күжүмнү көдээ ажыл-агыйның мал, чер ажылын сайзырадырынга берип чораан мен. Бодум 47-50 чылдарның ортузунга чедир комбайнерлап, трактористеп, ооң соонда зоотехниктеп, партия обкомунга, 3 кожууннуң бирги удуртукчузу болуп ажылдап чораан мен. Мээң ол ажылдап чораан үелеримде машина-техниканың байдалын, аңаа ажылдап турган кижилерниң кызымаккайын, эртем-билиин амгы чээрби бир вектиң сайзыраңгай үезинге деңнээр ужур чок деп бодаар мен. Мээң үемде эрги марканың НАТИ деп илчирбелиг трактор ДТ-54 деп тракторнуң эгези-дир. Комбайн Сталинос-6 чүгле трактор дамчыштыр ажылдаар. Тракторнуң коробка скорозунда вал отборной мощности деп агрегат бар. Ону комбайнга тудуштуруптарга, комбайнның бүгү механизмнери ажылдап эгелей бээр. Ук комбайның соонда копнитель деп херекселге саваң дола бээрге, ийи кыдыындан мөге-шыырак эрлер үш метр адыр ыяжы-биле үндүр идиптер чүве болгай. Чүге комбайн-6 дээрил: 2 копнитель, 1 комбайнер, 1 наладчик, тракторист, дузалакчызы-биле ниитизи-биле 6 кижи ажылдаар. Ам удавас часкы хову ажылы эгелээр болгай. Бистиң Тывавыстың девискээринге час дүжери оожум, хаттыг, соок болур. Зона бүрүзүнүң агаар-бойдузу, суг-биле хандырылгазы аңгы-аңгы. Ол үеде суггат ажылынче улуг кичээнгейни салып турган. Биске Суг ажыл-агыйының яамызы-даа турду. Ону Достак-оол Монгуш дыка хөй чылдарда удурткан. Төп болгаш барыын зоналарга инженер-техниктиг тудуглар ажылдап турган. Ооң чижээнге, Улуг-Хемниң Хайыраканга, Барыын-Хемчиктиң Аксы-Барлыкка, Бай-Тайгага база суггарылга системалары ажылдап турган. Ол бүгү ССРЭ дүшкенде ажылдавастай берген. Үптеп-тонаттынган. Суггарылга системаларын арат бугаларының дөстеринден катап септеп ажыглаары чугула. Суггатты чугаалап тура, кожуун бүрүзүнге суггатчыларны четчелеп, оларның билиг-мергежилин бедидер. Республика уткалыг суггатчыларның өөредилге кичээлин эрттирери артык эвес. Чүге дээрге суггатчы кижи агрономияның эге билиглерин ыяк билир турар. Оон ыңай, бистиң өгбелеривис буга дөстериниң суун дагып турган болгай. Тывавыстың хөрзүнү агаар-бойдус кадыг болганда, чемишчидилгени негээр болгай, аңаа мал өдээ, химиктиг удобрениени ажыглаары чугула. Мал өдээ кожуун, суур бүрүзүнде бар. Кожууннар тараа культураларының үрезинин боттары хандыртынар. Ону кылырда, үрезинге ажыглаар шөлдерни аңгылап аар. Чүге дээрге ол зонаның агаар-бойдузунга, ооң хөрзүнүнге өскен үрезин эки дүжүттү бээр, а херек кырында бисте Саян артындан тараа үрезинин садып алыр. Ол өске черге үнген үрезин биске эки дүжүт бербес.
Дадар-оол Данзын-оол, ТР-ниң алдарлыг ажылдакчызы.
Шагаан-Арыг хоорай.#Шын
