Тараалаң бай Шаңчы ховуларынга 50-60 чылдардан бээр элбек тарааны тарып, СССР-ге, республикага ады «диңмиреп» турган. Ооң бир бадыткалы – чоон сыптыг тараа Москвада ВДНХ-да чедиртинген.
Амгы хуу сайгарлыкчылар Аяс Бавуу, Геннадий Олчамай чонун эвилелдеп алгаш арбай, тараа, суланы хөйү-биле тарып, төрээн Тывавыска үлүг-хуузун киирип турарлар.
Сумунуң депутаттарының бирээзи Мерген Дангыт-оол малчыннап чоруур. Чеди чүзүн малдың ээзи. Чонда ады Лёха дээр. Хөй малын өстүрүп, чеже-даа ажылы бачым, чай чок болза, сумуга, чонга, школага бодунуң хууда трактор, машиназы-биле дузазын кадып, картофель шөлүн чардырып, өдек, богун төп берип турар. Лёха кончуг кызымак аныяк малчын, биче сеткилдиг, дузааргак, арнындан хүлүмзүрүг кезээде ыравас.
Шаңчы сумузунуң долу эвес ниити билиг школазында өөреникчилер хөй эвес санныг, ында 10 башкы быжыг билигни өөреникчилерге бээр дээш, амгы үениң чаа-чаа технологияларын кичээлдеринге ажыглап ажылдап турарлар. Школаны опыт-дуржулгалыг орус дыл башкызы Орланмаа Канзываа удуртуп турар.
Кожуун олимпиадаларынга эки көргүзүглерлиг өөреникчилерниң удуртукчу башкызы Чойганмаа Содунам. Ол кызымаккай, эки ажылдыг башкыларның бирээзи.
Школаның коллективи өөредилге-кижизидилге ажылындан аңгыда, кожууннуң, сумунуң хөй-ниити ажылдарындан чыда калбайн турар.
Кожуун чергелиг спортчу спартакиадага сумунуң ажылчын бөлүү киришкеш, 3-кү черге төлептиг болганнар. Школаның ажылчыннары хоочун спортчу Галина Монгуш, Шаанак Сундуп, Шолбан Тюлюш, башкылардан Чойганмаа Содунам, Джемма Халыын, Марат Бегзи эрес кашпагай киришкеннер. Олар хол бөмбүүнге, канат тыртарынга, армрестлинге, бот-тывынгыр уран чүүлге күжүн шенешкеннер.
Чыл санында эртип турар «Тыва – бистиң өргээвис» фестивальга Шаңчы сумузунуң чогаадыкчы бөлүү идепкейлиг киришкеннер. Ол дээрге школаның уран чүүлге хандыкшылдыг, талантылыг башкылары Орланмаа Канзываа, Чойганмаа Содунам, Любовь Ыданчап, Азиана Куулар, Алдын-Сай Монгуш, Светлана Хомушку, Марат Бегзи, ажылчыннар Алла Нарады, Галина Монгуш, Алимаа Сат, Шаанак Сундуп, Шолбан Тюлюш, Сергей Шаравии олар-дыр.
Ол ышкаш Шаңчының хүндүлүг хоочун чурттакчызы, хөөмейжи Очур-оол Норбу, кожуун, суму чергелиг янзы-бүрү шүлүк мөөрейлериниң тиилекчизи, чемпиону, өткүт үннүг, уран-талантылыг шүлүкчү, малчын Светлана Тюлюш, Шаңчының чурттакчызы Антонина Араптан, “Аныяк өг-бүлеге – кыштаг” губернатор төлевилелиниң киржикчилери Айдыс Ондар, Айлаана Амировна, библиотекарь Чечена Сат, эмчивис Алимаа Даржай, санитарка Зинаида Кыргыс, сумунуң специализи Кежиктиг Тюлюш, аныяк, чараш үннүг ырлаар, сыгыртыр оглувус Ай-Херел Ламажык, хөөмейлээр, сыгыртыр Сыын-оол Бегзи, ыраажы Андриян Ойдупай база аныяк өг-бүле Чечен, Алдын-Сай Донгур-оолдар, танцы-самга Айлуна Комбужап, Демир-кыс Монделе дээш оон-даа өскелер тура-соруктуг, изиг күзелдиг киришкеннер.
Ол фестивальдың кожуун чергелиг чадазынга бирги черни төлептиг ээлээн бис. Чаа-Хөлдүң Культура одааның специалистери биске улуг дузазын кадып, арга-сүмезин бергеннер. Ылаңгыя Чаа-Хөлдүң культура ажылдакчылары, талантылыг аныяк өг-бүле Сыдым, Сай-Суу Кууларлар, танцы-сам башкызы Шеңне Комбу, ыры башкызы Аида Сапык, Шаңчының көдээ клуб эргелекчизи Амир Норбу ТАР-ның 100 чылынга тураскааткан темазынга дүгжүп турар кылдыр белеткеп, дузалашканнар.
Ынчангаш республика деңнелинге Шаңчы сумузунуң чогаадыкчы коллективи үшкү черни ээлеп, шаңнал-макталдыг черже үнген бис.
Бистиң концерт номерлеринде «Колхозтажыышкын» деп сценка-көргүзүг, 20 херээжен улус холдарында деспилер туткаш, тараа темазынга дүүшкен «Чазын эрте тарыыр болза…» деп ырыны ырлаптарга, ол дег онза чүве чок… Уян үннүг Ай-Херел Ламажыктың ырлаарын кандыг дээрил!
Амгы үеде Шаңчы сууру дыка сайзырап турар. Суму даргазы Аркадий Кызыл-оол, оралакчы дарга Кежиктиг Тюлюш, Чаа-Хөл кожуун чагырыкчызы Радж Баз-оол уругларга чараш спорт шөлүн кылдыртып бердилер. “Көдээ черниң башкызы» программаның киржикчизи, англи дыл башкызы Азиана Кууларга амгы үениң негелделеринде дүгжүп турар чаа бажыңны тудуп турар.
Көдээ суурнуң ажыл-ишчи чонунга, аныяктарынга ам-даа улай хөй-хөй чедиишкиннерни, аныяк кадрлар ам-даа хөй кээп, суурну улам ыңай хөгжүдерин күзедим.
Светлана ХОМУШКУ,
хоочун башкы, РФ-тиң ниити билиг өөредилгезиниң хүндүлүг ажылдакчызы.
Чаа-Хөл кожуун, Шаңчы сумузу.
