Чоокта Тыва эртем төвүнге ырактан экологияга чыыш болган. А хүрээлеливисти кажан-даа бок чок чаяаган. А харын-даа, тыва кижиниң амыдыралы ындындан бүдүрүлге болгаш өгнүң ишти-даа, дашты-даа кезээде силиг. Биеэде саваны дужаар, а хап — пөс чүве.
Найысылалывыс Кызылды күзүн, чайын “бойдус музейи” дизе ажырбас. Ол харын-даа улуг эвес хоорай, а улуг Эне-Сайывыс чанында турар.
Кижиге бойдуста арыг суг болгаш терек — оран “дамыры” сагындырар.
Бо удаада хөй аал чурттаар бажыңнар ишти-даштын чурттакчы чон боттары ногаажыдып, арыг-силиг тудар апарган. Даштын хенче чаштар доктаап ойнаар черлер, ынай-даа бол, эки эдилеттиннип турар.
Ынчаарда, бисте — санныг улуг төп болгаш хөй-ле эрги, кызаа кудумчулар бар-дыр. Хоорайда кварталдар база бар. Каът бажыңнарның бирээзинде 4 хире ниити кирер эжиктерни үстүнде дөрт өң-биле дерип, будаан. Оларның чанында урналар база ындыг.
Шынап-ла, кайда-даа сарыг өңнү – чукка (пластик), ногаанны - шилге, көктү - саазынга болгаш кызылды - демирге дээн. Чоок-кавыда каш контейнерни база хевир киир будаан.
Бо талазы-биле яамылар база эртем төптери каттышкаш, үлегер-чижектиг төлевилелди дарый чогутса эки. Чижээ, утказы - “Найысылал - сарыг, ногаан, көк (кызыл) девискээр”-даа болгай-ла.
Японияда бок чок болган. Ында биче чаа бүдүрүлге бар. “Бо шугумда” бокка удур садыгга чедир чогааткан. Бокту кижи бүрүзү сайгарып, харын-даа бүдүрүлгеге садар. Бо үлегер-чижек делегейде тараан.
А бисте, чаа тургузукчу кижилер чуртталга кварталында амдызында бокка удур контейнерни безин чогууру-биле хевирлээр ужурлуг деп, күзээлиңер. Культура эжиктен эгелээр.
Урана Кавай-оол,
биология эртемнериниң доктору.
