Хоочуннар аравыста
Спортчу боорунга төрүмелинден чаяаттынган кижилер чоргулаар. Тыва спорттуң хоочуну Борис Таргын база ындыг кижи. Узун шилгедек дурт-сынныг, сииреш мага-боттуг. Ындыг кижилер чиик атлетикага, волейбол, баскетбол, хөккей дээш шимченгир, эрес-капшагай чорук херек спорт хевирлеринге кончуг тааржыр боор дээр – ол ылап-ла ындыг.
Элээди школачы оол чорда-ла спорттуң чогум-на бо хевирлеринге ооң салым-чаяанныы көстү берген. Спорттуң командага ойнаар оюннар болгаш, кижиниң коллективчи мөзү-шынарын кижизидер, чаңгыс командада эш-өөрүнүң мурнунга харыысалгалыг чоруун бедидер, бодунуң хууда харыысалгазын база дыка шыңгыырадыр боор. Сарлык кадарчылары, хөй ажы-төлдүг малчыннарның өг-бүлезинге төрүттүнген, бичиизинден-не ажыл-ишке чаңчыккан, акылары, угбалары болгаш дуңмалары-биле демниг азыранчып өскен болгаш, командалыг спорт хевирлеринге ооң мөзү-бүдүжү таарышкан-даа боору чадавас.
Өөренип турганы Бай-Тал ортумак школазының спортчу адын Борис волейбол, хөккей дээш өске-даа маргылдааларга чаңгыс командада эш-өөрү-биле эрестии-биле камгалап чораан. 1967 чылда Бай-Тал ортумак школазын доозуп турда, “Школаның эң тергиин спортчузу” деп мактал бижик-биле Борис Таргынны шаңнаан. Ооң спортчу салым-чаяанын, чедиишкиннерин ол хире бедик үнелээни аныяк оолду улам тура-сорук кииргени чугаажок.
Школаны дооскан чылында-ла Борис Таргын Кызылдың көдээ ажыл-агый техникумунче өөренип кирип алган. Бо техникумдан ону Совет Армияга шериг албаны эрттиреринче кыйгырткан. Благовещенск, Иркутск хоорайларга шериг кезектеринге телеграфистеп албан-хүлээлгезин эрттирип, ол кезектерниң волейбол командаларының эң шыырак ойнакчыларының санынче кирген. Шеригден халажып чанып келгеш, Кызылдың көдээ ажыл-агый техникумунга өөредилгезин уламчылап, ооң спортчу амыдыралынга идепкейлиг киржип турган.
Техникумну чедиишкинниг дооскаш, бодунуң эртем-билииниң аайы-биле төрээн сууру Бай-Талга өөредилге-бүдүрүлге курстарынга машиноведение башкылап ажылдай берген. Борис Салчаковичниң бүгү назыда башкы намдары оон эгелээн. Өөредилге-бүдүрүлге курстарының директорунга томуйлаткан. Бо өөредилге черинден 1973 чылда Улуг-Хем кожууннуң Ак-Туруг ниити билиг школазының директорунуң класстан дашкаар ажыл талазы-биле оралакчызы ажылче шилчээн. Бо школага Борис Салчакович бүгү назыда чедиишкинниг башкылап ажылдап, ооң директору албан-дужаалга чедир депшип чораан. 1985 – 2000 чылдарда Ак-Туруг школазы Улуг-Хем районнуң 14 ниити билиг школаларының аразынга өөредилгеге, спортка, корум-чурумга эң эки школа деп шылгарап үнгеш, шилчип чоруур Кызыл тук-биле шаңнаткан. “Эң эки школа” деп адын каш удаа бадыткаан түңнелинде, Кызыл тук Ак-Туруг школазынга артып калган. Ам ол тук школаның музейинда хүндүлүг черде кадагалаттынып турар.
Борис Салчакович Таргын спортка кончуг хандыкшылдыг башкы болгаш, школаның өөреникчилерин болгаш Ак-Туруг суурнуң чурттакчыларын спортка хаара тудуп, янзы-бүрү чергелиг маргылдааларга киириштирип чораан. Спортчу башкының маргылдааларга белеткээн командалары тиилелгелерни үргүлчү чаалап ап турганнар. Башкының өөреникчилериниң аразында республикага спортчу ат-сураа билдингир спортчулар хөй. Оларның чижээнге В.Бартына-Сады, А.Бараан, С.Товарищтай, В.Бегзи дээш өскелерни-даа адап болур.
Хоочун спортчунуң болгаш башкының хууда бедик спортчу чедиишкиннери эвээш эвес. Тыва Республиканың Президентизиниң шаңналы дээш волейбол маргылдааларынга эң шыырак ойнакчыларның санынче кирген. Республиканың волейболга чыынды командазының составынга Финляндиядан келген спортчулар-биле ойнаан.
Борис Салчаковичниң улус өөредилгезиниң болгаш спорттуң хөгжүлдезинге киирген үлүг-хуузу бедии-биле үнелеттинген. “Улус өөредилгезиниң тергиини”, “РСФСР-ниң спортунуң хоочуну”, “Күш-ажылдың хоочуну” хүндүлүг аттарның, “С.К.Токаның 110 чыл юбилейи” медальдың эдилекчизи.
Хоочун спортчунуң назы-хары улгаткан-даа болза, ооң спортчу тура-соруу бедик, бодунуң адак-бышкаа чиик хевээр. Спортка тус черниң чурттакчыларын хаара тудуп, маргылдааларга киржип чоруур.
Хоочун коктуг деп чүве ол-ла болгай.
Шаң-оол Моңгуш,
Ак-Туруг суур. Чурукту хоочун башкының архивинден алган. #Шын
