ТЫВАДА ТУДУГ-АРХИТЕКТУРЛУГ ЧАА ПОЛИТИКА

15 октября 2021

43

2021 чылдың октябрь 15-те Кызылда Аныяктар төвүнге «Тыва Республиканың тудуг-архитектурлуг чаа политиказы» деп тудуг шуулганы болган. Аңаа Москва, Красноярск, Абакан, Кызыл, Иркутск, Самара болгаш Санкт-Петербург хоорайдан тускай эксперттер киришкен. Ол ышкаш тудуг адырының федералдыг болгаш регионалдыг яамыларының ажылдакчылары база киришкен.

Ажыл-агыйжы программада бир-ле дугаарында «Таарымчалыг аян-чорук. Тыва Республикага туризмни сайзырадып болур байдалдарны өөренип көөрү» дээн ышкаш акша-хөреңги эккеп болур төлевилелдер дугайында чугаалашкан. ТР-ниң Даргазының бирги оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар А. Брокерт хуралдың бирги кезээн удуртуп эрттирген. Аңаа «Чедер» курорттуң директору Владимир Монгуш, «Азимут» аалчылар бажыңының даргазы Фуад Имамалиев, ТР-ниң туризм сайыдының бирги оралакчызы Чечена Оюн дээш өскелер-даа илеткелдерни кылган.

Чечена Оюн Тываның каас-чараш бойдузунуң, онзагай талаларының дугайында солун болгаш ажыктыг роликти көргүзүп, шуулганга келген аалчыларга Тываны кысказы-биле таныштырган.

Шынап-ла, анаа эвес Россияның бажында удуртукчу даргалар дыштаныр хонуктарын Тывага кээп эрттирип турар болгай. Чылдың-на болуп турар «Үстүү-Хүрээ» фестивалынга болгаш Хамнар чыыжынга бүгү делегейден аалчылар кээп турар. Ол бүгү чүнү чугаалап турарыл дээрге, Тывага туризмни сайзырадыр болза, кандыг-даа аалчыларны сонуургадып, кайгадып, хаара тудуптар чараш черлер бар. Ады-сураа алгый берген Дус-Хөл, Чедер, Азас биле Чагытай хөл дээш кайгамчык чараш черлер Тывада бар. Тожу, Куңгуртуг, Каа-Хем Тываның эң-не барыксанчыг болгаш баары берге, ынчалза-даа эң-не хөй аян-чорукчулар барып турар черлери. Удавас «Тайга» станциязынга бүдүн чыл дургузунда ажылдаар дыштанылга баазазын тургузары планда көрдүнген.

«КБ Стрелка» ажык акционерлиг ниитилелдиң чиңгине директору Екатерина Кучерявенко:

– Регион чергелиг тудуг шуулганы болуп турары дыка онза-дыр. Тудуг болгаш туризмни каттыштырганын эки деп санап тур мен. Кижи бодаарга, ийи аңгы адыр ышкаш. Ынчалза-даа бо ийи адыр бот-боттарынга дузалажыр ужурлуг. Өске регионнарның ажыглааны үре-түңнели эки болган программаларын өөренип көөр, өттүнери чугула. Республикага туризмни сайзырадыр дээш, бир-ле дугаарында күрүнеден акша-хөреңгини дилээр. Ону баштайгы базымнарның бирээзи деп санаар мен. Чурттаар оран-сава, чурттаарынга таарымчалыг хоорай хүрээлели дээш оон-даа ыңай солун айтырыгларны шуулганга чугаалажыр бис – деп чугаалады.

Тыва Республиканың Баштыңының бир дугаар оралакчызы Александр Брокерт:

– Бо шуулганга чүгле туризм болгаш тудуг дугайында эвес, а инвесторлар дугайында база айтырыгны чугаалажыр бис. Туризмни сайзырадырынга тудуглар херек болгай. Бо хемчегни чай эгезинде-ле эрттирер деп планнап турдувус. Ынчалза-даа делегейде тургустунуп келген байдал дээш ынчан болбайн барган. Ам чартыын онлайн, а бир чартыын офлайн хевирге эрттирип турарывыс бо.

Шуулганның бир дугаар сорулгазы болза, бистиң бодап алган планнарывысты профессионал эксперттерге таныштырып, үнеледип алыры. Тудуг шуулганын чылдың эрттирер деп планнап турар бис.

Дыштанылга баазаларын кылып алган дижик бис? Бээр кым кээрил? Орулгазы кандыг болурул? Азы харын-даа карылгалыг болу бербес ирги бис бе? Келген улус каш акшазын маңаа «арттырып» каарыл дээн ышкаш айтырыглар бар боор. Ынчангаш ол бүгүнү шынныы-биле сайгарып, баш удур өөренип көөрү эргежок чугула. Бедик деңнелде шуулганнар болгаш профессионал көрүштер биске херек.

Тывага төрүттүнгеш, өскен черивисти бистиң үнелээривис, көөрүвүс бир аңгы болур. А өскээртен келген профессионал эксперттер бир тускай кылдыр хүлээп көөр дээрзи билдингир.

Шуулганның ийиги кезээнде чурттаар оран-сава, чаа бажыңнар тудугларының болгаш чурттаарынга таарымчалыг хоорай хүрээлеңиниң дугайында чугаалашкан соонда, «Тыва Республиканың тудуг-архитектурлуг чаа политиказы» деп пленарлыг улуг хурал болган. Аңаа ТР-ниң Баштыңы Владислав Ховалыг база киришкен.

– Дыка шынын чугааладыңар. Бо белен эвес берге ажыл-херекти федералдыг бюджеттиң киржилгези чокка бүдүрүп алыры болдунмас. Бөгүн чүгле Тывада эвес, а бүгү Россияда тудуг ажылы экономиканың кол сорулгазы. Кажан тудуг дугайында чугаа чоруп турда, федералдыг дуза херек болбайн канчаар. Төптен деткимчени ап, улаштыр хөгжүүр ужурлуг бис. Анаа-ла ханалар тудары биске солун эвес. Ынчангаш тудуг адырынга дуржулгалыг коллегаларывыска ынанып, планда көрдүнген чаа тудугларывыска оларның арга-сүмелерин киириштирип алырывыс чугула. Чаа микрорайоннарның кижи чурттаксай бээр хире аянныг болуру база ол бүгү-биле амыдыралдың шынарының эки, чараш талазынче өскерлири эргежок чугула деп санап турар мен — деп, В. Ховалыг чугаалаан.

Тывага бир дугаар бедик деңнелде болган Тудуг шуулганының уланчызын болгаш түңнелдерин «Шын» солуннуң дараазында үндүрүлгезинден тодаргайы-биле номчуур силер.