“Айыыл чок шынарлыг оруктар” национал төлевилел
Бай-Хаак кудумчузунуң чоогунда автомашина оруун делгем, калбак, эптиг, чараш кылдыр кылып турар. Ук орукту чурттакчыларныӊ даалгазы-биле эде чаартып эгелээн деп болур. Орукту делгем, айыыл чок болдурары-биле чурттакчылар хомудалдарны хөйү-биле киирген турган. Түӊнелинде, ол кезиндекти «Сандан үнген оруктар» Бүгү-российжи улусчу фронт интерактивтиг картаже кииргеш, акшаландырыышкынны немээн. Ам ол орукту, ооӊ чаагайжыдылгазын шынарлыг кылдыр кылгаш, бо чылын-на доозуптар. Орук тудуунче «Айыыл чок шынарлыг оруктар» национал төлевилелдиӊ үлүг-хуузу болур 100 сая рубль акшаландырыышкынны база киирген.
Тудугну «Восток» КХН харыылап турар. Аай-дедир шимчээшкинниг дөрт дилиндектиг орук турупкан, ооӊ мурнунда турган ыяш чагылар орнунда бетон быжыг чагылар, чадаг кижи кылаштаар черлер, ногаан газоннар кылдынган. «Эде чаарткан оруктуӊ узуну чартык километр, калбаа 15 метр. Дөрт дилиндектиг чардынган, иштики ийизиниӊ калбаа 3,5 м, даштындаалары – 4 м. Чамдык черлерде 2,5 м хемчээлдии-даа бар» – деп, орукчулар чугаалады.
Ол чоок-кавыда чаа туттунган бажыӊнар көвүдеп, харын-даа аӊгы микрорайон апарган деп болур. Хөй аал чурттаар бажыӊнарныӊ чанын база чаагайжыдар болгай. «Куруг турган черлерде шалыпкыны-биле тудуглар турупкан. Тудугларныӊ бирээзин хынап көрүп чордум. Ол кезек чер шуут чаарттынган, ында ам чүгле чуртталга бажыӊнары эвес, социал оран-савалар база туттунган. Хөй ажыл-чорудулгалыг медицина төвү, амгы үениӊ поликлиниказы чаӊгыс чер-чурттуувус, РФ-тиӊ камгалал сайыды Сергей Шойгунуӊ улуг деткимчези-биле туттунган» – деп, Тываның Баштыңының албан-хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Владислав Ховалыг дыӊнаткан.
В. Ховалыгныӊ ачызында келир чылын Тываныӊ орук ажылынга 35 сая рубльди аӊгылап бээрин сагындыраалыӊар. Ол дээрге чүгле найысылалга эвес барык шупту кожууннарныӊ орук ажылы-дыр.
Чижээлээрге, Өвүр кожуунга тус черниӊ оруун, арт кырыныӊ харын аштаар техника херек. А Мөӊгүн-Тайгага орук алгыдар күштүг грейдер бо чылын дарый херек. Таӊдыга чарлыр оруктан Бай-Хаак суурга чедир оруктуӊ септелгезин доозары дээш оон-даа өске.
Бо чылды төндүр алды кожууннуӊ автооруун нормага дүүштүр кылыры көрдүнген. Тес-Хемге Тес хемни кежир эргилээн, машина-балгат эртери айыылдыг апарган көвүрүгнүӊ септелгезин доозары болгаш Самагалдай – Ак-Чыраа аразында чылдыӊ-на сугга алзыр кезек оруктарны. Чөөн-Хемчиктиӊ орукчуларын база улуг ажыл манап турар. Чадаана – Бажыӊ-Алаак аразында Чадаана хемни кежир көвүрүгнүӊ капиталдыг септелгези болгаш Чыргакы – Элдиг-Хем аразыныӊ оруунуӊ шывыын чаартыры көрдүнген дээш, кожууннар аайы-биле оон-даа уламчылап болур.
В. Ховалыгныӊ бодалы-биле алырга, «Тывага чедери берге черлер артпас ужурлуг. Ону чүгле оруктарны кылып тургаш, чедип алыр бис. Чижеглей санаар болза, Тере-Хөлге чедир орук тудуунче 700 сая рубль болур. Ол дээрге Тывага тывылбас түӊ-дүр, аргаларны дилеп-тывар апаар бис».
Ол байдалда биске инвесторлар дузалап болур. Чижээлээрге, амгы үеде Тожуда ажылдап турар компаниялар социал төлевилелдерни деткип болгу дег.
Аржана ЧАМЗЫРЫН.
