Дугаар-оол Хертек Тыва автономнуг областың Бай-Тайга кожууннуң Шуй сумузунга төрүттүнген. Үе-шагның оккуру дег бичии оолчугаш ортумак билигниң шынзылгазын тергиин демдектер-биле дооскаш, Кызылдың эмчи училищезинге өөренген. Ооң ажылчын намдары кыдыг кызыгаар, ырак-узак аргыжылгазы берге Мөңгүн-Тайга кожууннуң эмнелгезинге фельдшер болуп ажылдап эгелээн. Оон улаштыр Томск хоорайда күрүнениң эмчи институдунга өөренгештиң 1978-1979 чылдарда Красноярск хоорайның 3 дугаар эмнелгезинге интерн-эмчи болуп ажылдааш, тергиин деп демдектерлиг эмчи мергежилдиң дипломун холга тудуп, Гиппократтың даңгыраан хүлээнген. Институт соонда эмчилерниң үлелгези езугаар база-ла Мөңгүн-Тайга кожуунга кезер эмчилеп, улуг эмчи болуп ажылдап эгелээн.
Аныяк эмчиниң бодунуң амыдыралга чүткүлдүү, кызымак чоруу ону бедиктерже чалгынналдырып, дээди чадаже депшииринге идигни берген. 1984-1986 чылдарда Москва хоорайның Ленин орденниг дугаары ийи эмчи институдунга клиниктиг ординатураны өөренип, «Кадык камгалалын организастаары» деп мергежилди дооскаш, төрээн Тывазынга кээп, төлептиг эмчи, удуртукчу болуп ажылдап чоруур.
Дугаар-оол Шожал-Даржааевич Мөңгүн-Тайга, Улуг-Хем, Бай-Тайга, Чөөн-Хемчик кожууннарга аңгы-аңгы чылдарда улуг эмчи болуп удуртуп, Бай-Тайга кожууннуң чагыргазының даргазынга ийи удаа соңгуттурган, Тыва Республиканың күш-ажыл болгаш социал-хөгжүлдезиниң чиңгине сайыдынга, Тыва Чазактың социал-политиктиг эргелелдиң даргазынга база Тыва Республиканың кадык-камгалал шугумунга күрүнениң болгаш Чазактың янзы-бүрү удуртур ажылдарынга хөй чылдар дургузунда эки үре-түңнелдиг ажылдап келген.
Д. Хертектиң удуртуп башкарып чораан коллективтери чаашкын соонда частып үнген чечектер дег, сайзырап, эки көргүзүглерни кыска үе дургузунда чедип алыры кайгамчык. Чыл түңнелдери-биле «Тергиин кожуун эмнелгези» деп шаңналга-даа чедип турган үелеривис бар.
Хоочун билиглиг удуртукчу кол кичээнгейни коллективке ажылдаар эптиг байдалды тургузуп, ооң өзээ болур материал-техниктиг баазазын быжыглап, эртемниг эмчилер-биле хандырылганы бедик деңнелге тургузуп шыдаары, бодунуң хамаарылгалыг Кадык камгалал яамызының удуртулгазы Дугаар-оол Шожал-Даржааевичини үениң аайы-биле бергедешкен эмнелгелерже чорудуп турган. Чөөн-Хемчик кожуун эмнелгезин 3 чыл дургузунда бут кырынга тургузуп, ырак сумузу Элдиг-Хемге ФАП тудуун кыска үеде чараш, эптиг кылдыр туттуруп каанын чөөн-хемчикчилер ам-даа чугаалап чоруур. Ам бо чылын ырак-узак Тоолайлыгга ФАП тудары көрдүнген. Коллегаларының аразында «антикризизный менеджер» диртип турары чөптүг-даа боор. Сан-төгерикке, өре-шире дүжүп, үндүрүглерге туттуруп бергедежи берген үеде-ле Мөңгүн-Тайга кожууннуң эмчи ажылдакчылары Дугаар-оол Шожал-Даржааевичини сактып, катап ажылдап кээрин үстүнде яамыдан дилеп-ле эгелээр бис. Эмчивисти 4 дугаар катап ажылдадырын дилээривиске база катап келгени бо.
Мөңгүн-Тайга кожууннуң төп эмнелгезинге чаа немелде тудугларны тудуп ажылдаарынга таарымчалыг эптиг байдалды тургусканы кончуг өөрүнчүг деп, кады ажылдап турар эмчилери чугаалаарлар. Ол дээрге 2 каът эмнелгеде немелде туттунган божудулга салбыры, бичии уругларның чыдып эмнедир салбырынга немелде тудугну ында бо хүннерде УЗИ, кеш аарыгларының эмчилери дээштиң оон-даа уламчылап болур. Ол бүгү тудуглар санитар-эпидемиологтуг байдалдың шупту негелделеринге дүүштүр шөлүнүң хемчээли, чырык, чылыг туттунганы кол болуп турар. Эмнелгени үениң негелдезинге дүгжүп турар кылдыр, дериг-херекселдер-биле ажылдың бедик көргүзүглер чедип алырынга улуг идигни тургускан. Чоокта чаа эмнелгениң бүрүткелинде эмчилериниң чурттаар бажыңнарынга ниити чунар-бажың тудуп бергеннер. Амыдыраарының эптиг байдалын тургузуп бергенинге эмчилер канчаар-даа аажок өөрээннер.
Дугаар-оол Шожал-Даржааевичиниң билдилиг удуртулгазы-биле Бай-Тайганың, Мөңгүн-Тайганың төп эмнелгелери (1979-1984, 2009-2015) база Чөөн-Хемчиктиң төп эмнелгези (2015-2018), амгы үеде Мөңгүн-Тайга кожууннуң төп эмнелгезиниң экономиктиг болгаш акша-хөреңгиниң нарын-берге байдалын быжыг тудуп, дуржулгазы байлак удуртукчувус кризистиң кол сорулгаларын деңзигүүрлеп тургаш, аар-берге аспактан адырып, эки деңнелдерже көдүрген.
Д. Хертек – дээди категорияның эмчизи, хоочун билдилиг удуртукчувус. Ол чүгле кадык камгалал шугумунуң эвес, а кожууннуң хөй-ниитижизи, акша-төгерик, экономика, көдээ ажыл-агый база кожууннуң корум-чурум үрээшкиннериниң баш бурунгаар болдурбас талазы-биле ажылдарынга идепкейлиг киржикчилериниң одуруунда чоруп турары кайгамчык.
Эки үре-түңнелдиг ажылдары дээш чаңгыс удаа эвес шаңнал-макталдарның эдилекчизи. «Тергиин удуртукчу» деп шаңналдарны Бай-Тайга, Мөңгүн-Тайга, Чөөн-Хемчик кожууннардан удаа-дараа чедиишкинниг чаалап алган.
2013-2014 чылдарның түңнелдери-биле Мөңгүн-Тайга кожууннуң төп эмнелгези, а 2015-2016 чылдарда Чөөн-Хемчиктиң төп эмнелгезиниң коллективтери республикага тергиин эки көргүзүглери-биле чедиишкинниг болганы удуртукчувустуң байлак дуржулгазын шынзыдып бадыткаан. Ол чүгле эмнелгениң эвес, кожууннуң идепкейжизи, Бай-Тайга, Чөөн-Хемчик кожууннарның хурал депутадынга база ажылдаан. Ооң удурткан коллективтери кожуун чергелиг спортчу, культура-массалыг ажылдарынга киришкеш, доктаамал шаңналдыг черлерни чаалап, тергииннерниң одуруунче кирип чоруур.
Хоочун удуртукчувусту чүгле коллективинде эвес, кожуунда, харын-даа республиканың чону хүндүлеп үнелээр. Хөй чылдарда үре-түңнелдиг ажылдары дээш эмчи удуртукчувусту Тыва Чазак үнелээн. Хөй санныг хөрек демдектериниң эдилекчизи болганынга чоргаарланып чоруур бис. 2012 чылда «Россияның тергиин эмчилери» деп номга ады киир бижиттингени анаа эвес. Дээди Хуралдың, Чазак Баштыңының Хүндүлел бижиктери, Гиппократтың адын эдилээн орденниң кавалери. «Россия Федерациязының кадык камгалалының тергиини» деп хөрек демдээниң эдилекчизи, «Тыва Республиканың кадык-камгалалының алдарлыг ажылдакчызы» деп хүндүлүг аттың эдилекчизи, бедик үнелелди кызымак, шудургу, туруштуг чаалап алганы коллективти улам хей-аът киирип турары улуг чоргаарал.
«Эки кылган ажыл, элеп читпес алдар» деп тыва улустуң үлегер чугаазы, бистиң эмчивиске, Хертек Дугаар-оол Шожал-Даржааевичиге кончуг-ла таарышкан-дыр. Эмчивиске ам-даа ажыл-агыйынга чедиишкиннерни, ал бодунга быжыг кадыкшылды, узун назынны күзээлиңер!
Римма КЫЗЫЛ-ООЛ,
хоочун эмчи сестразы.
