Үнүп олурар Инек чылы –  Тыва фэн-шуйда

Үнүп олурар Инек чылы –  Тыва фЭн-шуйда

Он ийи чылдар чыл санында эр болгаш кыс деп байдалда үнүп кээп турар. Эртип турар  чылда шеригжиткен эр Күске чылы эрткен болгаш, дайын-чаа, эр улуска шылгалдаларлыг, кадыг чыл болуп эртип турарын эскерип тур боор силер.

Дараазында 2021 чыл  –  кыс Инек чылы бодунуң ээлчээнге келир. Ол үнүп кээрде, 6 ак меңгилиг болур. Алды ак меңги дээрге 6 ак бурганнар оранының аас-кежиин артында чүктепкен, КЫС ИНЕК орукта чоруп олурар. Үнүп кээр чыл херээжен чонну шылгаар чыл. Ол дээрге кандыг шылгалда чүвел?

Олутпай, чалгаа, кызымак эвес, сула салдыныычал херээжен кижилерни  шылгап туруп бээр чыл болур. А кызымак, кежээ, чүткүлдүг херээжен улуска оруктар ажыдып, оруунга херелдер чайнап бээр. Ажыл-херек бүдүреринге кайгамчык эки  чыл. Чылдың эки херелдерин чайнадыр дизе: чуртталга ийи орукта чоруп чоруур – ак-кара, эки-багай, өөрүшкү-муңгарал кезээде кады чоруур­ болганындан кижиниң бодундан кончуг ха­мааржыр.

"Он ийи чылды канчаар эгелеп алган сен, он ийи чылды ынчаар чурттап төндүрер сен" – дээр болгай. Ынчангаш он ийи чылывыстың башкылыы бакылап кээрге, кижи бүрүзү кызымак чүткүлү-биле чаларадып хүлээп ап, лама башкылар-биле харылзажып, буян-кежиин кыйгыртып, доктаадып ап, сүзүк-чүдүлгелиг болуп, ёзу-чаңчылдарны сагып, бойдус-байлаавыска сүзүк-чүдүлгевис-биле сүзүктеп, үнүп кээр чылдың шылгалдазынга эр-даа, херээжен-даа кижилер хынам­чалыг, белеткелдиг, чиик-чаагай болгаш быжыг тура-соруктуг болурунче кыйгы салбышаан, кижи бүрүзү чылдың түңнелин бодунга кылып, ооң камгалалдарының чажыттарын билип ап, черле эки талаже хөй чүткүлдүг болурун күзевишаан, дараазында фэн-шуй тайылбырын кылып бээр-дир мен.

Ам үнүп келир 2021 чыл –  алды ак меңгилиг, кыс, демир олуттуг, ак өңнүг  Инек чылы. Чөөн чүк календары-биле февраль 11-ден 12-же дүне чаларап кирер. Ай чаазы-биле алырга, февраль 3-тен 4-че чаларап келир деп турар. Алдан чылдар иштинде Инек чылы 37 дугаар чыл болуп үнүп кээр.

Алды ак меңги дээрге демир олудунуң чурагайы, кончуг онзагай чыл. 12 чылдарның башкылыы болуп турар. Бо чылдың дугайында кысказы-биле чугаа­лаарга, шыдамык чүткүлдүг кижилерниң чедиишкиннери хөй болур.

Чеже-даа Инек оожум амытан болза, херек кырында Инек чылында сайзырал дыка улуг болур.  Ынчангаш кижи боду чүткүлдүг болуп, планнап алган ажыл-хе­рээн бедик тура-соруктуг, кичээнгейлиг, дидим кылдыр кылып алыр болза, эки талаже өскерлиишкиннер  улуг болур чыл.

12 чылдарның эргилдезинде кижи бүрүзүнүң дөрт кадыг чылы бар болур. Бо үнүп кээр Инек чылынга хамаарыштыр ол дөрт кадыг чылдар кандыг  кижилерге хамааржырын көрүп көрээлиңер.

Инектиң удур чылы – Хой. Ынчангаш  Хой чылдыг кижилерге хөй шаптараазыннар, чедимче чок чоруктар көвей болуп болур. Ажынып-шугулдаар, аажы-чаңы өскерли бээр чүүлдер туруп болур. Айыылдыг чылдан  канчаар камгаланырын адаанда сүмелээн. 

Ийиги кадыг чылы – Аът.  Аът чылы биле  Инек кармазын чижир чылы. Карма дээрге каракка көзүлбес камгалал картты. Ынчангаш Аът чылдыг кижилер аарып-аржып болур, иммунитет кошкаар байдалдар тургустунуп болур.

Үш  дугаар кадыг чылы – Улу.  Улу чылдыглар-биле Инек чылы бот-боттарын ядарадыр, хоозурадыр чылы болуп турар. Ынчангаш Улу чылдыг улустуң сагыш-сеткили хоозурап,  ажыл-агыйы чогувастап, шаптараазыннар тургустунар айыыл бар.

Дөрт дугаар багай чылы дээрге Ыт чылдыг кижилерге хенертен хора чедирер чылы – Инек чылы болуп турар. Ынчангаш  Ыт чылдың кижилери оваарныр болза эки.

Дөрт кадыг чылдың кижилери: Фундаментизин божаң­надып көжүп-дүжүп, ажыл солуп, узун орук чоруп, хаадамнап маңнап болбас чылы. Лама башкыларга кирип, эдилгелер номчудуп, чыл ишти сүзүк-чүдүлгелиг эртер болза эки. Ол ышкаш, чылды төндүр сүзүк-чүдүлгелиг болур болза кончуг эки.

А Инек чылының эвилелчи, бот-боттарынга тааржыр чылдары Дагаа биле Чылан. Оларның тергиин эки чылы, чүге дээрге он ийи чылдарда кижиге таваржыр 2 эки чылдары бар болур. Ынчангаш Дагаа биле Чылан база анаа олурбайн, шимченип, 3 кол чүүлдү бүдүрүп алыр болза эки. Ол дээрге фундаментизин быжыглаар,  ажыл-агыйынга бир баш депшиир, бүттүнмейн чоруур күзелин бүдүрүп алыр болза эки.

Дараазында Инектиң чажыт төрел чылы Күске. Күске чылдыг улустар сактырга, ооргазындан бир чүъктү дүжүрүпкен ышкаш кылдыр чиигеп кээр чылы. Хөлүн эрттир бардамнап болбас.  Бир эвес сула салдынып, калчаараар болза, ол кижилерни чыл шылгай бээр, айыылдыг. Инек чылывыстың кадыг-тергиин  чылдарын, чажыт төрел чылын сайгарып көрдүвүс. Ынчангаш мен астрологияны хөйү-биле чугаалавас мен. Ону лама башкыларывыс, астрологтар шупту чугаалап турарлар болгай.

Мен фэн-шуй талазы-биле сылдыс-чурагай дуга­йында чугаалаайн.

12 чылда төрүттүнген кижилерниң чүктеринге сылдыс чурагайлар ужуп хонуп, чүкке кижиниң амыдыралынга дээштиг чүүлдер тургузарын сайгарып, камгаланыры кол  болурун көрүп-билип алыры артык эвес:

КҮСКЕ ЧЫЛЫ

Кончуг эки чедиишкиннер Күскени манап турар чыл. Ону дыка эки чедиишкиннер манап-даа турар болза, соңгу чүкте, Күскениң чүгүнде, аарыг-аржыктың сылдызы ужуп хонупкан болуп турар. Күскелер Инек чылында ажыл-херээниң чогуурунга улуг-туралап, караа көзүлбестеп эгелээр болза, бо хоп-чип, аарыг-аржык сылдызы ол кижини карартыр базыптар айыыл бар болуп турар. Ынчангаш аргалыг болза, ажыл-херээн бо чылын өй-тавын бодап тургаш кылып эрттирер болза эки, камгаланыр болза эки. Аарыг-аржык, хоп-чип сылдызы ОТ олудундан дыка коргар. Ынчангаш Күске чылдыглар от-биле камгаланыр. Ол дээрге от өңнүг кызыл хептер кедер, от өңнүг эртине даштарны кедер, ортун назылыг Күске чылдыг оолдар иммунитедин быжыглаарынга кичээнгейлиг болур, черле ниити кадыкшылынче бичии кичээнгейни салыр болза эки.  Иштики хеви кызыл от өңнүг болур болза, кончуг эки. База бир сүмелээр чүүлүм, чорук-херек бүдүрүп, чер чоруурда, сереңги (спичкадан) карманынга суп алгаш, дөрт чүкче 3 катап шаккаш, октап, "Баък чүве ыңай тур! Баък чүве ыңай бар! Аарыг-аржык, хоп-чип ыразын" – деп чугааланыр. Ол кончуг күштүг камгалал болур.

ИНЕК ЧЫЛЫ

Инек чылдыг кижилерниң  ажыл-херээ дыка хөй өскерилгелерлиг болур. Инек чылдыглар, көөрге-ле оожум болуп алган, кончуг бодамчалыг, ки­чээнгейлиг,  кылган ажылы шынарлыг болур. Ынчангаш үнүп кээр чылды бодаарга-ла, оожум чыл ышкаш херек кырында  "чуртталгага кончуг хөй өскерлиишкиннер" болур, кайгамчык чыл.

Инек чылдыгларның артында бүдүн чылдың "ТАЙ- СУЙ" деп сылдыс ужуп келген. Ону кыдат дылдан орус дылче очулдурар болза, "разрушитель года" дээн. А тывалап чугаалаар болза,  "карарты-хаан" деп азы билдингири-биле тайылбырлаар болза, "чылдың шупту багын карартыр хаан" деп чугаалаар, хамык-ла чүүлдерни баксырадыр дээш көрүп олурар.  Ооң-биле чергелештир, САЙЗЫРАЛ сылдызы артында ужуп хонган, ак биле кара дең-дески болуп турар. Бодундан кончуг хамааржыр. Бир эвес көжүп-дүжүп, шимчээшкин кылыр болза, улуг шылгалдага таваржып болур айыыл бар.  

Ажыл-херек кылып сайзыраарга,  артында ужуп келген сайзырал сылдызы чайнап чоруур болганындан улуска адаарганчыг көстү бээр, оортан камгаланырда,  "сглаз" деп көк карактар кыстынып алыр.

Чылы кирип турарын кичээнгейге албышаан, чылдың буян-кежиин шиңгээдип алыры-биле  ажыл-агыйны  дидим байдал-биле, өй-шаан көрүп тургаш кылыр.   Ындыг-даа болза хөй чон чыылган черлерже, куда-дойже хөй барбайн, оожум сайзыраар болза, кончуг-ла эки. Инек чылдыгларга бойдустан улуг күш кээр, сайзыралдың улуг күжү кээр. Ону ажыглап алыры, чүгле бодундан  хамааржыр.

ПАР ЧЫЛЫ

Соңгу-чөөн чүкте Инек биле Пар чаңгыс чүк ээлеп чурттаан амытаннар, ол чаңгыс чүктен Инек баксыраар болза, экизи Парже чайлып, а Пар баксыраар болза, Парның экизи Инекче чайлып, бот-боттарын чижип чоруур байдалы база бар амытаннар.

Ынчангаш ол ындыг чижип чоруур амытаннар болгаш Пар чылдыг кижилер бо чылын оваарныр. Чүге дизе чүгүнде " Карарты-хаан" деп сылдыс база бар, сайзырал сылдызы база чоруп турар, бодундан кончуг хамааржыр. Пар чылдыгларга чыл боду багай эвес эртер болур.

Пар дээрге бүгү-ле дириг амытаннарның " баштыңы" болгаш каржы-хажагай амытан. Пар чылдыглар бодунуң аажы-чаңын кичээнгейге алыр. Каржы-хажагай чаң көвүдээр болза, сайзырал сылдызы дезе бээр, эп-сеткил-биле, кызымак, чүткүлдүг болур болза, багай эвес чыл болур.

ТООЛАЙ ЧЫЛЫ

Тоолай чылында чедиишкин болгаш ынакшыл сылдызы чайнап чедип келген. Эрткен чылын Тоолай чылдыг улус дыка шаптараазыннап турган болза, бо чылын  күжү улгадыр, эп-сеткил-биле ажыл-херек кылыр болза, кончуг-даа сайзыраар, онзагай чылы. Ыяш чүгүнде ыяш олудунуң сылдызы ужуп хонган болгаш күжү улгадыр. Эмин эрттир бардамнап болбас, эп-сеткил-биле ажыл-херек бүдүрер болза, кончуг эки.

Тоолай чылдыг чааскаан чурттап чоруур ажы-төл өгленип-баштанырынче орук ажыдар болза, дыка эки чылы. Сылдыс дузалажыр, тоолайга инек черле хора чедирбес эки хамаарылгалыг болур. Өгленмээн кижилер карманынга эжеш өдүректер, чүрекчигештер, эштиг талисманнар эдилээр болза, кончуг эки. Тоолай чылдыглар бо чылын бүттүнмээн күзелин бүдүрүп, өгленир күзелдиг улус өгленип-баштанып, ажыл-агыйга бир баш депшип, эп-сеткил-биле сайзыраар болза, дыка эки.

УЛУ ЧЫЛЫ

Мурнуу-чөөн чүктү эжелеп чурттаан амытаннар Улу биле Чылан. Мурнуу-чөөн чүкте хоозурал-шаптараазын сылдызы ужуп келген. Чер чүгүнүң сылдызы ыяш чүгүнде чедип келген.  Инек чылы Улуну хоозурадыр чылы, Улу чылдыг улустарга шаптараазыннарлыг чыл болур.

Хоозурал-шаптараазын сылдызы демирден коргар.  Камгаланыр аргалары, демир болгаш алдын-мөңгүн каасталгалар кедер. Эң-не бөдүүнү-биле, демир "5" деп акшаларны каңгырадыр кармактап алгаш чоруур болза, Улу чылдыг кижи Инек чылын өршээлдиг эртер.

Улу чылдыг кижилер бо чылын сүзүк-чүдүлгелиг болуп, ооң ёзулалдарын шыңгыы сагыыр болза, кончуг эки сайзыраар.Эң кол чүве ёзулалдан дыка хамааржыр. Чүнү канчаарыл?

- чылдың 4 эргилдезинде субурганнар эргиир, ооң ёзулалдарын кылыр.

- хүрээге барып арыгладып, чула кыпсыр. Хүрээни долганып, эки сүзүктээр.

Мындыг хевирлиг ёзулалдарны чылдың үелерин эрттирбейн кылып ап чоруур болза, кончуг эки, "беш беримче хайырлаар" деп чыл болур. Багай чүвени базып кааптар сылдыстың талазындан беш беримче бээр.

Улу чылдыг улуг уруглар бо чылын сула салдынар болза, үүрмек шаптараазыннарга таваржып болур айыыл­дыг, эки камгаланыр болза эки.

ЧЫЛАН ЧЫЛЫ

Чылан чылдыгларга Инек чылы оруктар ажыдар, тергиин эки чылы. Улу-биле чаңгыс чүкте турар болганы-биле ол чүкте ужуп хонган хоозурал-шаптараазын сылдызы шаптыктап болур,  шаптараазыннарга алыс­пас дээш, демир Очур, демир "Ом" деп демдек, демир каасталгалар кедип  камгаланып алыр.  12 чылдарның иштинде 2 чыл эки эвилелчизи болур, Чылан чылынга Инек чылы эвилелчи эки чылы, чедиишкиннер чергелештир келир. Ынчангаш фундаментизин быжыглап, ажыл-агыйга депшилгелиг болуп, бүттүнмээн күзелин бүдүрүп алыр болза, Инек чылы дузалажыр. Чылан чылдыглар анаа черле олурбас болза эки.

АЪТ ЧЫЛЫ

Аъттың удур чылы Күске болгаш, эртип турар чыл Аът чылдыгларга берге болган.

Инек чылы Аъттың кармазын чиир чылы. Аът чыл­дыгларның иммунитеди баксырап, аарып болур.  Хөй шаптараазыннарга алзып, ажыл чылдырып туруп бээр болза, бо чылын артында келген депшилге сылдызы өрү көдүрүп шыдавайн барып болур айыыл бар. Чүге дээрге депшилге сылдызы суг олуттуг болза, Аъттың олуду от болурга, от биле суг дайылдажып эгелээр, эки чүве болбас. Аът чылдыглар буян-кежик номун номчудуп алыр. Сүзүк-чүдүлгелиг болуп, тергиин эки чыл болур кылдыр, боду  оруун ажыдып алыр.

ХОЙ  ЧЫЛЫ

Хой чылы Инектиң удур чылы болгаш, Хой чылдыг улуска чүү-даа болу берип болур, кадыг чылы. Хой чүгүнде шаптараазын сылдызы келген, оортан камгаланырда от өңнүг чиңгир кызыл хеп кедер, кызыл өңнүг каасталгалар кедер, сереңгини 4 чүкче шап тургаш, шаптараазыннарны чайладыр чугааланып камгаланырга эки. Улгады берген назылыг хой чылдыг херээжен улус оваарныр.

МЕЧИ  ЧЫЛЫ

Мечи биле Хой чаңгыс чүктүң амытаннары. Ында шаптараазын, алгыш-кырыш сылдызы келген Мечи чылдыгларга арай хирелиг, күжүн суларадыр чыл.  Ажыл чылдырып болбас, аажы-чаңын хынамчага тудар, улуг-туралап болбас. Мечи бо чылын ажынып, шугулдап чоруп бээр болза, кудургайлап бадар, келир чылын оон-даа дора болуп болур. Шаптараазыннардан камгаланырда, кызыл өңнүг хеп кедер, кызыл каасталгалар эдилээр, сереңгини 4 чүкче шап тургаш, сүзүглел кылып чоруур болза эки.

ДАГАА ЧЫЛЫ

Дагаа чылынга Инек чылы "тергиин" чыл. Чүге дээрге 12 чылдарда кижиге 2 тергиин эки чыл келир. Дагаа биле Инек эвилелчилер. Дагаа чылдыгларның артында акша сылдызы ужуп келген. 10 безин акша чегдирип болбас. Акшазының бажын кассага сугар. Адааргал, хоп-чиптен камгаланып, "сглаз" деп көк карактарны кыстынып, эдилээр болза эки.

ЫТ ЧЫЛЫ

Ыт чылынга Инек чылы хенертен хора чедирер чылы. Бо чүкте чидириг-когарал сылдызы ужуп келген. Ыт чылдыглар улуг-туралап болбас, азы көжүп-дүжүп болбас, ажыл-агый солувас, хаадамнап-маңнадып болбас, мага-бодун безин чидирип болур айыыл бар. Багай сылдызындан камгаланырда, суг өңнүг көк хептер кедер, көрүнчүктү чорук-херек кылып чоруптарда, арнын даш­каар көрүндүр карманнап алыр. Үргүлчү ап чоруп болбас.

ХАВАН ЧЫЛЫ

Хаван чылынга Инек чылы эки чыл, 7 чедиишкин тудуп ап болур. Ындыг-даа болза бо чүкте чидириг-когарал сылдызы ужуп келгени-биле кижи бодун хынамчага тудуп, хөй чыылган черлерже кайы хамаанчок барып турбас. Аажы-чаңны оваарымча чок алдыннып, сула салдынар болза, ал-бодун-даа чидирип болур айыыл бар. Чидириг-когарал сылдызындан камгаланырда, суг өңнүг хептер кедер, көрүнчүктү ажыл-херек кылырда, карманынга көрнүр арнын дашкаар кылдыр карманнап алыр, ол багай чүүлдерни чайырлаар болур. Көрүнчүктү үргүлчү ботка ап чорбас.

Ак кыс Инек чылында ужуп келгеш, чүктер ээлеп турар 4 багай сылдыстарны, 5 эки, орук чайнадыр сылдыстардан 4-4 сылдыстарны чугааладым. 5 дугаар эки сылдызывыс, демир олуттуг 6 ак меңги сылдызы, буян-кежик сылдызы Инек чылында бажың ортузунга чедип кээр. Бурганнар оранындан күчү-күш херелдеп бээр. Ооң күжүн херелдедирде, чурттап олурар бажыңынга, кызыл хендирлеп каан кыдат чоосту бажың ортузунга азып алыр.

Алды Ак меңгилиг кижилер оваарныр чыл. Чылдың эгезинде, төнчүзүнде меңгизин чардырып алыр.  1949, 1958, 1967, 1976, 1985, 1994, 2003 чылдарның кижилери хамааржыр. Меңги сылдызы чылга каттыжып турда, аажы-чаңы өскерлип, хаадамнап, эпчок байдалдарга чедирип  болур.

Мен чүгле чүктерде 9 сылдыстарның байдалын чугаа­лап турар мен. Ай санында ол 9 сылдыс база кижиниң артынга 3 каът кылдыр херелдеп чоруур, оларның дөртү багай чүүлдер херелдеп кээр, а 5 сылдыс эки оруктар ажыдып, чайнадып бээр. Сылдыстар дугайында хөйнү билип алыр дээр болза, чылдың-на мээң үндүрүп турарым фен-шуй календарындан көрүп, ажыглап болур. Ында камгаланыр аргаларны шуптузун бижип турар мен. Чагыдып садып ап болур.

Үнүп олурар Инек чылында, сылдыс-чурагайларның байдалын эң-не кысказы-биле чугааладым. Оон-даа хандыр билип алыр дээр болза, харылзааны мээң-биле чорудуп болур. 

Хүндүлүг чонум, үнүп олурар Инек чылы-биле чедиишкиннерни, быжыг кадыкшылды, өг-бүлеңерге аас-кежикти күзедим.

Марта Иргит, тыва Фэн-шуй эртем­нериниң спе­циализи, "Амыдыралчы көрүш" бөлүүнүң бижикчизи Ая Успун дыңнап бижээн.